Âm nhạc thời kỳ: Một cuộc khám phá toàn cầu về nghệ thuật biểu diễn nhạc cụ lịch sử

Âm nhạc thời kỳ, còn được biết đến với tên gọi biểu diễn theo thông tin lịch sử (historically informed performance - HIP), là một phong trào tìm cách biểu diễn âm nhạc một cách trung thành với ý định của nhà soạn nhạc và các quy ước của thời đại mà tác phẩm được sáng tác. Điều này bao gồm việc nghiên cứu bối cảnh lịch sử của âm nhạc, sử dụng các nhạc cụ tương tự như những nhạc cụ đã được sử dụng vào thời điểm đó, và áp dụng các phương pháp biểu diễn nhất quán với các nguồn tài liệu lịch sử. Bài viết này sẽ khám phá âm nhạc thời kỳ qua các nền văn hóa và giai đoạn thời gian khác nhau, làm nổi bật những sắc thái và sự phức tạp của việc biểu diễn nhạc cụ lịch sử trên toàn thế giới.

Âm nhạc thời kỳ là gì?

Về cốt lõi, âm nhạc thời kỳ là một nỗ lực tái tạo thế giới âm thanh của quá khứ. Điều này không chỉ đơn thuần là chơi các nhạc cụ cũ. Nó đòi hỏi một sự hiểu biết sâu sắc về bối cảnh lịch sử, xã hội và văn hóa mà trong đó âm nhạc được tạo ra. Mục tiêu không chỉ là chơi đúng các nốt nhạc, mà còn là hiểu được ý đồ biểu cảm của nhà soạn nhạc và truyền đạt những ý đồ đó đến khán giả một cách vừa chân thực vừa hấp dẫn.

Các yếu tố chính của việc biểu diễn âm nhạc thời kỳ:

• Nhạc cụ lịch sử: Sử dụng các nhạc cụ nguyên bản hoặc bản sao của những nhạc cụ được dùng trong thời kỳ âm nhạc được sáng tác. Điều này không chỉ bao gồm loại nhạc cụ mà còn cả cấu trúc, vật liệu và cách lên dây của nó.
• Thực hành biểu diễn: Tuân thủ các quy ước biểu diễn của thời đại, chẳng hạn như cách trang trí, kỹ thuật diễn tấu, nhịp độ và sắc thái. Điều này thường bao gồm việc nghiên cứu các luận thuyết và bản nhạc lịch sử để hiểu cách bản nhạc được dự định để chơi.
• Bối cảnh lịch sử: Hiểu biết về bối cảnh xã hội, văn hóa và chính trị mà trong đó âm nhạc được tạo ra. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc diễn giải âm nhạc và cách nó được trình bày trước khán giả.

Âm nhạc thời kỳ Châu Âu: Một cái nhìn sâu sắc

Phong trào âm nhạc thời kỳ có nguồn gốc từ Châu Âu, đặc biệt là trong việc biểu diễn âm nhạc thời kỳ Baroque và Cổ điển. Hãy cùng khám phá một số thời kỳ và nhà soạn nhạc chính:

Thời kỳ Baroque (1600-1750)

Thời kỳ Baroque đặc trưng bởi sự trang trí công phu, những tương phản kịch tính và việc sử dụng hòa âm đầy biểu cảm. Các nhà soạn nhạc chính bao gồm Johann Sebastian Bach, George Frideric Handel và Antonio Vivaldi. Các dàn nhạc cụ thời kỳ thường sử dụng các nhạc cụ như harpsichord, violin Baroque, viola da gamba và sáo dọc.

Ví dụ: Biểu diễn các bản concerto Brandenburg của Bach trên các nhạc cụ Baroque nguyên bản hoặc bản sao cho phép người nghe trải nghiệm âm nhạc như nó có thể đã vang lên vào thế kỷ 18. Dây đàn bằng ruột của violin, âm thanh tươi sáng của harpsichord và việc sử dụng kỹ thuật vĩ cầm Baroque đều góp phần tạo nên một không gian âm thanh đặc biệt.

Thời kỳ Cổ điển (1750-1820)

Thời kỳ Cổ điển được biết đến với sự rõ ràng, cân bằng và thanh lịch. Các nhà soạn nhạc chính bao gồm Wolfgang Amadeus Mozart, Joseph Haydn và Ludwig van Beethoven. Các dàn nhạc cụ thời kỳ thường sử dụng các nhạc cụ như fortepiano (một dạng sơ khai của piano), violin Cổ điển và kèn cor tự nhiên.

Ví dụ: Nghe các bản concerto cho piano của Mozart được biểu diễn trên fortepiano mang lại một góc nhìn khác về âm nhạc. Bộ máy nhẹ hơn và âm thanh tinh tế hơn của fortepiano so với piano hiện đại đã hé lộ những sắc thái tinh vi trong các sáng tác của Mozart.

Âm nhạc thời Phục hưng (1400-1600)

Mặc dù thường được xếp vào nhóm "âm nhạc sơ kỳ", âm nhạc thời Phục hưng có những đặc điểm riêng biệt. Các nhạc cụ như đàn lute, sáo dọc, kèn shawm và kèn sackbut rất phổ biến. Thanh nhạc, thường là a cappella hoặc với phần đệm nhạc cụ thưa thớt, là trung tâm. Các nhà soạn nhạc như Josquin des Prez, Giovanni Pierluigi da Palestrina và William Byrd đại diện cho kỷ nguyên này.

Ví dụ: Nghe một buổi biểu diễn bản Missa Papae Marcelli của Palestrina do một dàn hợp xướng hát theo các phương pháp biểu diễn thời Phục hưng, chẳng hạn như giọng hát trong trẻo và sự chú ý cẩn thận đến lời ca, sẽ đưa người nghe trở lại thế kỷ 16.

Ngoài Châu Âu: Khám phá các truyền thống âm nhạc thời kỳ trên toàn thế giới

Mặc dù phong trào âm nhạc thời kỳ thường gắn liền với âm nhạc cổ điển Châu Âu, khái niệm biểu diễn âm nhạc theo cách thức được thông tin lịch sử cũng phù hợp với các truyền thống âm nhạc trên khắp thế giới. Mỗi nền văn hóa có những nhạc cụ, phương pháp biểu diễn và bối cảnh lịch sử độc đáo riêng có thể được khám phá thông qua việc biểu diễn âm nhạc thời kỳ.

Truyền thống âm nhạc Châu Á

Nhiều truyền thống âm nhạc Châu Á có một lịch sử lâu đời và phong phú, với các nhạc cụ và phương pháp biểu diễn đã phát triển qua nhiều thế kỷ. Ví dụ:

• Nhã nhạc Gagaku của Nhật Bản: Gagaku là một loại nhạc cổ điển Nhật Bản đã được biểu diễn tại Cung đình Hoàng gia trong hơn một nghìn năm. Các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ của Gagaku bao gồm việc sử dụng các nhạc cụ truyền thống như shō (khèn), hichiriki (kèn dăm kép) và kakko (trống nhỏ), và tuân thủ các quy ước biểu diễn nghiêm ngặt của triều đình.
• Âm nhạc cổ điển Ấn Độ: Âm nhạc cổ điển Ấn Độ có hai truyền thống chính: Hindustani (Bắc Ấn) và Carnatic (Nam Ấn). Cả hai truyền thống đều có một lịch sử phong phú về khí nhạc và thanh nhạc. Các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ có thể tập trung vào việc tái tạo phong cách biểu diễn của một thời đại cụ thể, chẳng hạn như thời kỳ Mughal hoặc đầu thế kỷ 20, và sử dụng các nhạc cụ như sitar, tabla và tanpura phù hợp với thời kỳ đó.
• Âm nhạc truyền thống Trung Quốc: Âm nhạc Trung Quốc tự hào với lịch sử hàng thiên niên kỷ. Các nhạc cụ như guzheng (đàn tranh), pipa (đàn tỳ bà), erhu (đàn nhị), và dizi (sáo) là trung tâm. Việc phục dựng và nghiên cứu các hệ thống lên dây, kỹ thuật chơi và cách trang trí cổ xưa ngày càng phổ biến.

Truyền thống âm nhạc Châu Phi

Các truyền thống âm nhạc châu Phi vô cùng đa dạng, với một loạt các nhạc cụ, phương pháp biểu diễn và phong cách âm nhạc. Một số ví dụ về các cách tiếp cận âm nhạc thời kỳ bao gồm:

• Âm nhạc Griot Tây Phi: Griot là những người kể chuyện, nhạc sĩ và nhà sử học truyền thống ở Tây Phi. Các buổi biểu diễn âm nhạc Griot thời kỳ có thể tập trung vào việc tái tạo phong cách biểu diễn của một dòng dõi Griot cụ thể, sử dụng các nhạc cụ như kora (đàn hạc-lute), balafon (đàn xylophone) và ngoni (đàn lute).
• Âm nhạc Nhà thờ Chính thống Ethiopia: Âm nhạc Nhà thờ Chính thống Ethiopia có một truyền thống độc đáo và cổ xưa, với hệ thống ký hiệu và thang âm riêng. Các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ có thể bao gồm việc sử dụng các nhạc cụ truyền thống như kebero (trống), sistrum (lục lạc) và masenqo (đàn fiddle một dây), và tuân thủ các thực hành phụng vụ của nhà thờ.

Truyền thống âm nhạc Mỹ Latinh

Các truyền thống âm nhạc Mỹ Latinh là sự pha trộn của các ảnh hưởng bản địa, châu Âu và châu Phi. Các ví dụ về cách tiếp cận âm nhạc thời kỳ bao gồm:

• Âm nhạc Baroque ở Mỹ Latinh: Trong thời kỳ thuộc địa, âm nhạc Baroque châu Âu đã được du nhập vào Mỹ Latinh và được các nhạc sĩ địa phương điều chỉnh. Các buổi biểu diễn âm nhạc Baroque thời kỳ ở Mỹ Latinh có thể tập trung vào việc tái tạo phong cách biểu diễn của thời đó, sử dụng các nhạc cụ như guitar Baroque, đàn hạc và viol, và kết hợp các yếu tố âm nhạc bản địa.
• Âm nhạc Tiền Columbus: Tái cấu trúc và biểu diễn âm nhạc từ các nền văn minh tiền Columbus như Maya, Aztec và Inca là một nỗ lực đầy thách thức nhưng cũng rất đáng giá. Các nhà nghiên cứu và nhạc sĩ thường dựa vào bằng chứng khảo cổ học, các bản codex và truyền thống truyền miệng để tái tạo âm thanh của quá khứ. Các nhạc cụ như sáo đất sét, ocarinas và các nhạc cụ gõ thường được sử dụng.

Thách thức và Phần thưởng của việc Biểu diễn Âm nhạc Thời kỳ

Biểu diễn âm nhạc thời kỳ đặt ra một số thách thức. Nó đòi hỏi một sự đầu tư đáng kể về thời gian và công sức để nghiên cứu bối cảnh lịch sử của âm nhạc, có được hoặc chế tạo các nhạc cụ phù hợp, và làm chủ các kỹ thuật biểu diễn cần thiết. Tuy nhiên, phần thưởng có thể là vô cùng lớn. Bằng cách tham gia vào âm nhạc thời kỳ, người biểu diễn và người nghe có thể có được sự hiểu biết sâu sắc hơn về âm nhạc, nền văn hóa mà nó được tạo ra, và chính trải nghiệm của con người.

Thách thức:

• Sự sẵn có của nhạc cụ: Các nhạc cụ lịch sử đích thực có thể hiếm và đắt tiền. Các bản sao có thể là một lựa chọn khả thi, nhưng việc tìm kiếm các bản sao chất lượng cao cũng có thể là một thách thức.
• Yêu cầu kỹ thuật: Chơi các nhạc cụ lịch sử thường đòi hỏi các kỹ thuật khác với việc chơi các nhạc cụ hiện đại. Ví dụ, chơi violin Baroque đòi hỏi kỹ thuật vĩ cầm khác với chơi violin hiện đại.
• Lựa chọn diễn giải: Các nguồn tài liệu lịch sử có thể không đầy đủ hoặc mơ hồ, để lại không gian cho sự diễn giải. Điều này đòi hỏi người biểu diễn phải đưa ra các quyết định có cơ sở dựa trên nghiên cứu và sự hiểu biết của họ về âm nhạc.
• Kỳ vọng của khán giả: Một số khán giả có thể không quen thuộc với âm nhạc thời kỳ và có thể có những kỳ vọng khác so với các buổi biểu diễn hiện đại. Điều quan trọng là người biểu diễn phải giáo dục và thu hút khán giả để giúp họ thưởng thức âm nhạc.

Phần thưởng:

• Hiểu biết sâu sắc hơn về âm nhạc: Bằng cách hiểu bối cảnh lịch sử và các phương pháp biểu diễn của âm nhạc, người biểu diễn có thể có được sự đánh giá sâu sắc hơn về ý định của nhà soạn nhạc và các phẩm chất biểu cảm của âm nhạc.
• Âm thanh chân thực hơn: Sử dụng các nhạc cụ và phương pháp biểu diễn lịch sử có thể tạo ra một thế giới âm thanh gần gũi hơn với những gì nhà soạn nhạc dự định.
• Một kết nối với quá khứ: Biểu diễn âm nhạc thời kỳ có thể cung cấp một kết nối với quá khứ và một cảm giác liên tục với các truyền thống âm nhạc của các thế hệ trước.
• Một trải nghiệm độc đáo và hấp dẫn cho khán giả: Các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ có thể mang đến cho khán giả một trải nghiệm độc đáo và hấp dẫn khác biệt so với các buổi biểu diễn hiện đại.

Mẹo để thưởng thức Âm nhạc Thời kỳ

Dù bạn là một nhạc sĩ dày dạn kinh nghiệm hay một người nghe tò mò, đây là một số mẹo để tận hưởng trọn vẹn nhất các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ:

• Hãy nghiên cứu: Trước khi tham dự một buổi hòa nhạc hoặc nghe một bản ghi âm, hãy dành thời gian tìm hiểu về âm nhạc, nhà soạn nhạc và người biểu diễn. Điều này sẽ giúp bạn đánh giá cao bối cảnh lịch sử và các lựa chọn biểu diễn đang được thực hiện.
• Lắng nghe chủ động: Hãy chú ý đến các chi tiết của buổi biểu diễn, chẳng hạn như âm thanh của các nhạc cụ, cách trang trí và kỹ thuật diễn tấu. Cố gắng tưởng tượng cảm giác sẽ như thế nào khi nghe bản nhạc lần đầu tiên được tạo ra.
• Tham dự các buổi biểu diễn trực tiếp: Trải nghiệm âm nhạc thời kỳ trực tiếp có thể đặc biệt bổ ích, vì nó cho phép bạn nhìn thấy các nhạc cụ và người biểu diễn đang hoạt động.
• Khám phá các thể loại và truyền thống khác nhau: Đừng giới hạn bản thân trong âm nhạc cổ điển Châu Âu. Khám phá các truyền thống âm nhạc thời kỳ từ khắp nơi trên thế giới để khám phá sự phong phú và đa dạng của biểu hiện âm nhạc.
• Hãy cởi mở: Các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ có thể nghe khác với những gì bạn quen thuộc. Hãy cởi mở với những âm thanh và cách diễn giải mới, và cho phép bản thân được đưa đến một thời gian và địa điểm khác.

Tương lai của Âm nhạc Thời kỳ

Phong trào âm nhạc thời kỳ tiếp tục phát triển và mở rộng, với những nghiên cứu mới, nhạc cụ mới và cách tiếp cận mới trong biểu diễn. Khi ngày càng có nhiều nhạc sĩ và học giả tham gia vào âm nhạc thời kỳ, chúng ta có thể mong đợi sẽ thấy nhiều buổi biểu diễn sáng tạo và thú vị hơn nữa trong những năm tới. Sự tiếp cận dễ dàng với thông tin và tài nguyên trực tuyến cho phép tăng cường sự hợp tác và chia sẻ kiến thức giữa các nhạc sĩ trên toàn cầu, thúc đẩy một cách tiếp cận toàn diện và đa dạng hơn đối với âm nhạc thời kỳ.

Các xu hướng mới nổi:

• Tăng cường tập trung vào các truyền thống toàn cầu: Như đã đề cập, có một sự quan tâm ngày càng tăng đối với việc khám phá các truyền thống âm nhạc thời kỳ ngoài Châu Âu, đưa một loạt các phong cách âm nhạc và nhạc cụ đa dạng hơn ra ánh sáng.
• Hợp tác liên ngành: Các buổi biểu diễn âm nhạc thời kỳ ngày càng kết hợp các yếu tố của sân khấu, khiêu vũ và nghệ thuật thị giác, tạo ra những trải nghiệm sâu sắc và hấp dẫn hơn cho khán giả.
• Tiếp cận giáo dục: Nhiều dàn nhạc thời kỳ đang tích cực tham gia vào việc tiếp cận giáo dục, cung cấp các buổi hội thảo, bài giảng và hòa nhạc cho các trường học và cộng đồng.
• Sử dụng công nghệ: Công nghệ đang đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong âm nhạc thời kỳ, từ việc tạo ra các bản sao của nhạc cụ lịch sử đến việc phát triển các công cụ và tài nguyên biểu diễn mới.

Kết luận

Âm nhạc thời kỳ là một lĩnh vực hấp dẫn và bổ ích, mang đến một cửa sổ độc đáo nhìn về quá khứ. Bằng cách tham gia vào âm nhạc thời kỳ, chúng ta có thể có được sự hiểu biết sâu sắc hơn về âm nhạc, nền văn hóa mà nó được tạo ra, và chính trải nghiệm của con người. Dù bạn là người biểu diễn, học giả hay đơn giản là một người yêu âm nhạc, luôn có điều gì đó để học hỏi từ việc khám phá thế giới âm nhạc thời kỳ. Hãy đón nhận những thách thức, tôn vinh những phần thưởng và tận hưởng cuộc hành trình!