Varroamijten Begrijpen en Beheersen: Een Gids voor Imkers Wereldwijd

Varroamijten (Varroa destructor) zijn een alomtegenwoordige en verwoestende parasiet van honingbijen (Apis mellifera) wereldwijd. Deze kleine, roodbruine mijten voeden zich met de hemolymfe (bloed) van volwassen bijen en het ontwikkelende broed, waardoor het volk verzwakt en vatbaar wordt voor andere ziekten en virussen. Effectief beheer van Varroamijten is cruciaal voor het overleven en de productiviteit van honingbijenvolken wereldwijd. Deze gids biedt een uitgebreid overzicht van Varroamijten, hun impact, monitoringstechnieken en geïntegreerde bestrijdingsstrategieën (IPM) die toepasbaar zijn voor imkers in diverse omgevingen.

De Dreiging van de Varroamijt: Een Mondiaal Perspectief

Varroamijten waren oorspronkelijk parasieten van de Aziatische honingbij (Apis cerana). Toen Apis mellifera werd geïntroduceerd in regio's waar Apis cerana al voorkwam, stapten de mijten over op de nieuwe gastheer. In tegenstelling tot Apis cerana heeft Apis mellifera geen effectieve verdedigingsmechanismen tegen Varroamijten ontwikkeld, wat hen bijzonder kwetsbaar maakt. Tegenwoordig worden Varroamijten gevonden in vrijwel elke imkerregio ter wereld, van Europa en Noord-Amerika tot Zuid-Amerika, Afrika, Azië en Oceanië.

De impact van Varroamijten reikt verder dan individuele volken. Ze dragen aanzienlijk bij aan volkverliezen, verminderde honingproductie en hogere kosten voor imkers. De economische gevolgen zijn aanzienlijk en treffen zowel commerciële als hobbyimkers.

Hoe Varroamijten Honingbijen Schaden

Varroamijten veroorzaken op verschillende manieren schade:

Directe Voeding: Mijten voeden zich met de hemolymfe van bijen, wat hen verzwakt en hun levensduur verkort. Dit is met name schadelijk voor het ontwikkelende broed.
Virusoverdracht: Varroamijten zijn vectoren voor tal van honingbijvirussen, waaronder het misvormdevleugelvirus (DWV), het acuut bijenverlammingsvirus (ABPV) en het blaasjesbroedvirus (SBV). Deze virussen kunnen aanzienlijke gezondheidsproblemen en volkinstorting veroorzaken. De voedingswond biedt ook toegang voor bacteriën en schimmels tot de bij.
Immuunsuppressie: Een mijtbesmetting kan het immuunsysteem van de honingbij onderdrukken, waardoor ze vatbaarder worden voor andere ziekten.

Symptomen van een Varroamijtbesmetting

Het herkennen van de tekenen van een Varroamijtbesmetting is cruciaal voor tijdige interventie. Symptomen kunnen variëren afhankelijk van de ernst van de besmetting, maar veelvoorkomende indicatoren zijn:

Zichtbare Mijten: Volwassen mijten kunnen worden gezien op volwassen bijen, vooral tussen de achterlijfssegmenten of op het borststuk.
Misvormde Vleugels: Misvormde vleugels zijn een klassiek symptoom van het misvormdevleugelvirus (DWV), dat vaak door Varroamijten wordt overgedragen.
Broedafwijkingen: Plekken met open of dood broed, verkleurde larven en poppen met ingevallen ogen kunnen duiden op een hoge mijtenbelasting.
Verminderde Bijenpopulatie: Een merkbare afname van het aantal bijen in het volk kan een teken zijn van stress en sterfte gerelateerd aan mijten.
Verzwakte Bijen: Bijen kunnen er lusteloos uitzien, niet kunnen vliegen of een verkorte levensduur hebben.
Bijen die larven/poppen uit cellen verwijderen. Dit is hygiënisch gedrag dat helpt om met mijten besmet broed te verwijderen.

Monitoren van Varroaniveaus: Essentieel voor Effectieve Bestrijding

Regelmatige monitoring van de Varroaniveaus is essentieel om de noodzaak van behandeling te bepalen en de effectiviteit van bestrijdingsmaatregelen te evalueren. Er zijn verschillende methoden om mijtpopulaties te monitoren, elk met eigen voor- en nadelen.

Gebruikelijke Monitoringmethoden

Alcoholwas: Bij deze methode wordt een monster van ongeveer 300 bijen (ongeveer een ½ kopje) van een broedraam verzameld, ondergedompeld in alcohol (bijv. isopropylalcohol) en krachtig geschud om de mijten los te maken. Vervolgens worden de mijten geteld en wordt de besmettingsgraad (mijten per bij) berekend.
Poedersuikermethode: Vergelijkbaar met de alcoholwas, omvat deze methode het verzamelen van een bijenmonster en het bedekken ervan met poedersuiker. Door de bijen in een pot te schudden, laten de mijten los en vallen ze door een gaas. Vervolgens worden de mijten geteld en wordt de besmettingsgraad berekend. Dit wordt over het algemeen als minder schadelijk voor de bijen beschouwd dan de alcoholwas.
Varroalade: Een varroalade wordt onder de gaasbodem van de kast geplaatst om natuurlijk vallende mijten op te vangen. De lade blijft gedurende een bepaalde periode (bijv. 24-72 uur) op zijn plaats, en de mijten worden geteld. Deze methode geeft een schatting van de mijtpopulatie, maar is minder nauwkeurig dan de alcoholwas of poedersuikermethode. De natuurlijke mijtenval varieert met de broedcyclus, dus deze methode moet worden gebruikt in combinatie met de andere methoden voor een nauwkeurigere bepaling van de varroaniveaus in het volk.
Darrenraat Uitsnijden: Varroamijten geven de voorkeur aan voortplanting in darrenbroedcellen vanwege de langere ontwikkelingstijd. Het verwijderen van darrenbroed kan de voortplantingscyclus van de mijt verstoren en de mijtpopulaties verminderen. Dit is zowel een vorm van monitoring (zoeken naar mijten in darrenbroedcellen) als een bestrijdingstechniek.

Interpreteren van Mijttellingen: Behandelingsdrempels Vaststellen

De interpretatie van mijttellingen is cruciaal voor het nemen van weloverwogen beslissingen over behandeling. Behandelingsdrempels variëren afhankelijk van de regio, het seizoen en de volksterkte. Algemene richtlijnen suggereren behandeling van volken wanneer de mijtbesmettingsgraad hoger is dan 3% in het voorjaar of de zomer en 1-2% in het najaar. Raadpleeg lokale imkerverenigingen of landbouwadviesdiensten voor specifieke aanbevelingen in uw regio. Houd er rekening mee dat dit *algemene* richtlijnen zijn en dat lokale omstandigheden de impact van mijten drastisch kunnen beïnvloeden. Een volk tijdens een sterke nectardracht kan bijvoorbeeld een hogere mijtenbelasting verdragen dan een gestrest volk. Een algemeen principe is om bij twijfel eerder vroeger dan later te behandelen.

Geïntegreerde Bestrijding (IPM) voor Varroamijten: Een Holistische Aanpak

Geïntegreerde bestrijding (Integrated Pest Management, IPM) is een alomvattende benadering van plaagbeheersing die de nadruk legt op preventie, monitoring en het gebruik van meerdere bestrijdingstactieken om de milieu-impact te minimaliseren en duurzaamheid op lange termijn te bevorderen. Voor het beheer van Varroamijten omvat IPM een combinatie van bedrijfstechnische maatregelen, biologische bestrijding en chemische behandelingen.

Bedrijfstechnische Maatregelen

Telen op Resistentie: Het selecteren en telen van honingbijenvolken met genetische resistentie tegen Varroamijten is een veelbelovende langetermijnstrategie. Eigenschappen zoals hygiënisch gedrag (het verwijderen van met mijten besmet broed) en Varroa-gevoelige hygiëne (VSH) kunnen de mijtpopulaties aanzienlijk verminderen.
Koninginnenteeltpraktijken: Het bevorderen van genetische diversiteit bij de koninginnenteelt kan de algehele gezondheid en veerkracht van het volk tegen Varroamijten verbeteren.
Darrenraat Uitsnijden: Zoals eerder vermeld, kan het verwijderen van darrenbroed de voortplantingscyclus van de mijt verstoren.
Imkeren op Kleine Cellen: Sommige imkers pleiten voor het gebruik van kleinere celmaten in de honingraten, wat de voortplanting van mijten zou kunnen verminderen. De effectiviteit van deze methode staat echter nog ter discussie.
Volken Splitsen: Het maken van afleggers (een volk in twee of meer delen splitsen) kan de voortplantingscyclus van de mijt verstoren en de mijtpopulaties verminderen.

Biologische Bestrijding

Roofmijten: Er wordt onderzoek gedaan naar het gebruik van roofmijten die zich voeden met Varroamijten. Effectieve biologische bestrijdingsmiddelen zijn echter nog niet wijdverbreid beschikbaar.
Schimmels: Van sommige schimmelsoorten is aangetoond dat ze effectief zijn tegen Varroamijten. Het onderzoek op dit gebied gaat door.

Chemische Behandelingen

Chemische behandelingen zijn vaak nodig om Varroamijtpopulaties te beheersen, vooral wanneer de mijtniveaus de behandelingsdrempels overschrijden. Het is echter cruciaal om behandelingen verantwoord te gebruiken om het risico op resistentieontwikkeling te minimaliseren en honingbesmetting te voorkomen. Volg altijd zorgvuldig de instructies op het etiket en wissel behandelingen af om resistentie te voorkomen.

Soorten Chemische Behandelingen

Synthetische Acariciden: Dit zijn doorgaans synthetische chemicaliën die mijten doden, maar bij onjuist gebruik ook schadelijk kunnen zijn voor bijen. Voorbeelden zijn amitraz (Apivar®) en fluvalinaat (Apistan®). Resistentie tegen deze chemicaliën is in veel regio's een groeiende zorg. Het gebruik van deze middelen vereist vaak het verwijderen van de honingkamers.
Organische Zuren: Dit zijn natuurlijk voorkomende zuren die over het algemeen als veiliger worden beschouwd voor bijen en honing dan synthetische acariciden. Voorbeelden zijn oxaalzuur en mierenzuur. Deze behandelingen worden als veilig beschouwd voor gebruik terwijl de honingkamers op de kast staan.
Essentiële Oliën: Sommige essentiële oliën, zoals thymol (ApiLife VAR® en ApiGuard®), hebben hun effectiviteit tegen Varroamijten bewezen. Deze behandelingen kunnen worden gebruikt als onderdeel van een IPM-strategie.

Specifieke Behandelingsopties

Oxaalzuur: Oxaalzuur is een natuurlijk voorkomend organisch zuur dat effectief is tegen Varroamijten. Het wordt doorgaans toegepast als een druppeloplossing (opgelost in suikersiroop) of door verdamping. Oxaalzuur is het meest effectief in een broedloze periode, omdat het niet doordringt in gesloten broedcellen. Dit maakt het bijzonder nuttig in de late herfst of vroege winter, wanneer er in veel klimaten minimale broedaanzet is. Verdamping moet worden uitgevoerd met de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen, inclusief een ademhalingsmasker, aangezien oxaalzuurdampen schadelijk zijn voor de mens. Druppelen kan worden toegepast op volken, zelfs als ze in de winter strak in de wintertros zitten, terwijl verdampen de tros kan doen breken.

Mierenzuur: Mierenzuur is een ander natuurlijk voorkomend organisch zuur dat effectief is tegen Varroamijten, inclusief die in gesloten broedcellen. Het wordt doorgaans toegepast met een dispenser die mierenzuurdampen gedurende enkele dagen vrijgeeft. Mierenzuur is temperatuurgevoelig en de effectiviteit kan verminderen bij warm weer. Goede ventilatie is essentieel bij het gebruik van mierenzuur om schade aan de bijen te voorkomen. Commercieel verkrijgbare opties zijn onder meer Mite Away Quick Strips (MAQS) en Formic Pro.

Producten op basis van Thymol: Thymol is een natuurlijk voorkomende verbinding die in tijmolie wordt gevonden. Producten op basis van thymol, zoals ApiLife VAR® en ApiGuard®, zijn effectief tegen Varroamijten en kunnen worden gebruikt als onderdeel van een IPM-strategie. Deze producten worden doorgaans toegepast als een gel of strip die thymoldampen gedurende enkele weken vrijgeeft. Thymol is temperatuurgevoelig en de effectiviteit kan verminderen bij warm weer.

Amitraz (Apivar®): Amitraz is een synthetisch acaricide dat effectief is tegen Varroamijten. Het wordt doorgaans toegepast als een plastic strip die in de kast wordt gehangen. Amitraz is een krachtig chemisch middel, maar resistentie is een groeiende zorg. Het is essentieel om behandelingen af te wisselen en de instructies op het etiket zorgvuldig te volgen. Honingkamers moeten vóór de toepassing worden verwijderd.

Afwisseling van Behandelingen: Resistentie Voorkomen

Het afwisselen van behandelingen is essentieel om te voorkomen dat Varroamijten resistentie ontwikkelen tegen specifieke acariciden. Een voorgesteld rotatieplan kan inhouden dat elk seizoen of jaar een andere behandeling wordt gebruikt. U kunt bijvoorbeeld oxaalzuur in de winter gebruiken, mierenzuur in het voorjaar, een product op basis van thymol in de zomer en amitraz in het najaar (als resistentie geen zorg is). Raadpleeg lokale imkerdeskundigen voor aanbevelingen over het beste behandelingsrotatieplan voor uw regio. Sommige regio's hebben verboden op bepaalde chemicaliën.

Een Beheersplan voor Varroamijten Ontwikkelen: Een Stapsgewijze Gids

Het ontwikkelen van een alomvattend beheersplan voor Varroamijten is cruciaal voor de gezondheid en productiviteit van uw honingbijenvolken op de lange termijn. Hier is een stapsgewijze gids voor het opstellen van een effectief plan:

Informeer Jezelf: Leer zoveel mogelijk over Varroamijten, hun impact op honingbijen en effectieve bestrijdingsstrategieën.
Monitor Regelmatig de Mijtniveaus: Gebruik een betrouwbare monitoringmethode (bijv. alcoholwas, poedersuikermethode) om de mijtpopulaties in uw volken te beoordelen.
Stel Behandelingsdrempels Vast: Bepaal de mijtbesmettingsgraad waarbij u actie onderneemt. Raadpleeg lokale imkerdeskundigen voor aanbevelingen.
Kies Geschikte Behandelingen: Selecteer behandelingen die effectief en veilig zijn voor bijen en honing, en geschikt zijn voor uw regio en klimaat.
Wissel Behandelingen Af: Implementeer een behandelingsrotatieplan om resistentieontwikkeling te voorkomen.
Volg de Instructies op het Etiket Zorgvuldig: Volg altijd de instructies op het etiket bij het gebruik van chemische behandelingen.
Monitor de Effectiviteit van de Behandeling: Monitor na het toepassen van een behandeling de mijtniveaus om de effectiviteit ervan te beoordelen.
Implementeer Bedrijfstechnische Maatregelen: Integreer bedrijfstechnische maatregelen, zoals telen op resistentie en het uitsnijden van darrenraat, om mijtpopulaties op natuurlijke wijze te verminderen.
Houd Gegevens Bij: Houd gedetailleerde gegevens bij van mijttellingen, behandelingen en de gezondheid van het volk. Deze informatie helpt u uw voortgang te volgen en in de toekomst weloverwogen beslissingen te nemen.
Pas uw Plan aan waar Nodig: Wees voorbereid om uw beheersplan voor Varroamijten aan te passen op basis van uw monitoringsresultaten, de effectiviteit van de behandeling en veranderende omgevingsomstandigheden.

Conclusie: Een Proactieve Benadering van Bijengezondheid

Het beheer van Varroamijten is een voortdurende uitdaging voor imkers wereldwijd. Door de biologie van Varroamijten te begrijpen, de mijtniveaus regelmatig te monitoren, geïntegreerde bestrijdingsstrategieën te implementeren en uw plan waar nodig aan te passen, kunt u uw honingbijenvolken beschermen en bijdragen aan de gezondheid en duurzaamheid van de imkerij op de lange termijn. Proactieve en geïnformeerde imkerpraktijken zijn essentieel om het overleven en de welvaart van honingbijen te verzekeren, die een vitale rol spelen in de wereldwijde bestuiving en voedselzekerheid. Vergeet niet om lokale imkerverenigingen en landbouwadviesdiensten te raadplegen voor specifieke aanbevelingen die zijn afgestemd op uw regio en imkerpraktijken. Op de hoogte blijven van het laatste onderzoek en de beste praktijken in het beheer van Varroamijten is cruciaal voor succes in de imkerij.