Ontwikkeling van Veerkrachtige Landbouw: Voedselzekerheid Garanderen in een Veranderende Wereld

Het mondiale voedselsysteem staat voor ongekende uitdagingen. Klimaatverandering, schaarste van hulpbronnen, economische instabiliteit en bevolkingsgroei bedreigen ons vermogen om voldoende voedzaam voedsel voor iedereen te produceren. De ontwikkeling van veerkrachtige landbouw biedt een weg naar het opbouwen van robuuste en duurzame voedselsystemen die deze uitdagingen kunnen doorstaan en voedselzekerheid voor iedereen kunnen garanderen.

Wat is Veerkrachtige Landbouw?

Veerkrachtige landbouw gaat verder dan alleen het maximaliseren van opbrengsten. Het richt zich op het creëren van landbouwsystemen die:

• Schokken en stress doorstaan: Inclusief klimaatextremen zoals droogtes, overstromingen en hittegolven, evenals economische neergang en politieke instabiliteit.
• Zich aanpassen aan veranderende omstandigheden: Praktijken voortdurend ontwikkelen om productief te blijven bij nieuwe uitdagingen.
• Snel herstellen van verstoringen: De langetermijnimpact van nadelige gebeurtenissen minimaliseren.
• Bijdragen aan ecologische duurzaamheid: Natuurlijke hulpbronnen beschermen en negatieve milieueffecten minimaliseren.
• Bestaansmiddelen verbeteren: Het economische en sociale welzijn van boeren en plattelandsgemeenschappen verbeteren.

In essentie streeft veerkrachtige landbouw naar systemen die niet alleen productief zijn, maar ook ecologisch verantwoord, economisch levensvatbaar en sociaal rechtvaardig.

Kernprincipes van de Ontwikkeling van Veerkrachtige Landbouw

Verschillende kernprincipes liggen ten grondslag aan de ontwikkeling van veerkrachtige landbouw:

1. Diversificatie

Het diversifiëren van gewassen, vee en inkomstenbronnen vermindert de kwetsbaarheid voor schokken. Monocultuur is inherent minder veerkrachtig dan systemen die een verscheidenheid aan planten- en diersoorten omvatten. Diversificatie kan omvatten:

• Vruchtwisseling: Het afwisselen van verschillende gewassen op hetzelfde land om de bodemgezondheid te verbeteren, plagen te beheersen en de afhankelijkheid van synthetische inputs te verminderen. Het roteren van peulvruchten met granen kan bijvoorbeeld op natuurlijke wijze stikstof in de bodem binden, waardoor de behoefte aan stikstofmeststoffen afneemt.
• Tussenteelt (Intercropping): Twee of meer gewassen tegelijkertijd op hetzelfde veld verbouwen. Dit kan de totale opbrengst verhogen, onkruid onderdrukken en het gebruik van voedingsstoffen verbeteren. In Afrika is de tussenteelt van maïs met bonen een gangbare praktijk die de bodemvruchtbaarheid verbetert en zorgt voor een evenwichtiger dieet.
• Boslandbouw (Agroforestry): Het integreren van bomen in agrarische landschappen. Bomen bieden schaduw, verbeteren de bodemgezondheid, slaan koolstof op en bieden extra inkomstenbronnen uit hout, fruit en noten. In Zuidoost-Azië worden boslandbouwsystemen gebruikt om koffie, cacao en andere hoogwaardige gewassen te verbouwen en tegelijkertijd de biodiversiteit te behouden.
• Geïntegreerd veebeheer: Het combineren van veeteelt met akkerbouw. Vee kan mest leveren voor bemesting, onkruid bestrijden en gewasresten consumeren, terwijl gewassen veevoer leveren. In de Andes houden boeren vaak lama's en alpaca's naast gewassen, waarbij ze hun mest gebruiken om de bodem te verrijken en hun wol voor inkomsten.

2. Beheer van Bodemgezondheid

Gezonde bodems zijn essentieel voor veerkrachtige landbouw. Organische stof in de bodem verbetert de waterretentie, de beschikbaarheid van voedingsstoffen en de weerstand tegen erosie. Praktijken die de bodemgezondheid verbeteren zijn onder meer:

• Conserverende grondbewerking: De bodemverstoring minimaliseren door verminderde grondbewerking of 'no-till' landbouw. Dit helpt bodemvocht te behouden, erosie te verminderen en de organische stof in de bodem te verbeteren.
• Groenbemesting: Gewassen planten specifiek om de bodem te beschermen en te verbeteren. Groenbemesters kunnen erosie voorkomen, onkruid onderdrukken, stikstof binden en de bodemstructuur verbeteren.
• Compostering en mestbeheer: Organisch afvalmateriaal gebruiken om de bodem te verrijken met voedingsstoffen en organische stof. Compostering verbetert de bodemvruchtbaarheid en vermindert de behoefte aan kunstmest.
• Contourploegen: Ploegen en planten langs de contourlijnen van een helling om bodemerosie te verminderen en water te besparen.

3. Waterbeheer

Waterschaarste is een groeiende uitdaging in veel landbouwregio's. Veerkrachtige landbouw legt de nadruk op efficiënt watergebruik en -behoud. Strategieën omvatten:

• Droogteresistente gewassen: Het selecteren van gewasvariëteiten die beter zijn aangepast aan droge omstandigheden.
• Water oogsten: Het verzamelen en opslaan van regenwater voor irrigatie tijdens droge periodes. Dit kan variëren van eenvoudige technieken zoals het opvangen van regenwater van daken tot meer geavanceerde systemen zoals microdammen.
• Efficiënte irrigatietechnieken: Het gebruik van druppelirrigatie of andere methoden om waterverlies te minimaliseren.
• Water-efficiënt bodembeheer: Het verbeteren van het vermogen van de bodem om water vast te houden.
• Conserveringslandbouw: Minimaliseren van bodemverstoring en maximaliseren van bodembedekking om waterverdamping te verminderen.

4. Agro-ecologie

Agro-ecologie is een holistische benadering van landbouw die ecologische principes integreert in landbouwsystemen. Het richt zich op het creëren van biodiverse en zelfregulerende ecosystemen die minder afhankelijk zijn van externe inputs. Kernprincipes zijn onder meer:

• Bevorderen van biodiversiteit: Het vergroten van de diversiteit van planten, dieren en micro-organismen in agrarische landschappen.
• Recyclen van voedingsstoffen: Het sluiten van nutriëntenkringlopen door gebruik te maken van organisch afvalmateriaal en het bevorderen van biologische stikstoffixatie.
• Minimaliseren van externe inputs: Het verminderen van de afhankelijkheid van kunstmest, pesticiden en herbiciden.
• Versterken van ecologische interacties: Het bevorderen van gunstige interacties tussen verschillende soorten, zoals bestuiving, plaagbestrijding en nutriëntenkringloop.

5. Klimaat-slimme Landbouw

Klimaat-slimme landbouw (Climate-Smart Agriculture, CSA) omvat landbouwpraktijken die:

• De landbouwproductiviteit en inkomens duurzaam verhogen.
• Zich aanpassen aan en veerkracht opbouwen tegen klimaatverandering.
• De uitstoot van broeikasgassen (BKG) verminderen en/of verwijderen, waar mogelijk.

CSA-praktijken omvatten veel van de reeds genoemde technieken, zoals conserverende grondbewerking, boslandbouw en het oogsten van water, maar met een specifieke focus op het beperken van en aanpassen aan klimaatverandering. Voorbeelden zijn het gebruik van stress-tolerante gewasvariëteiten, het verbeteren van waterbeheer en het bevorderen van koolstofvastlegging in de bodem.

Veerkracht opbouwen voor Kleine Boeren

Kleine boeren, die een aanzienlijk deel van het voedsel in de wereld produceren, zijn bijzonder kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering en andere schokken. Het ondersteunen van kleine boeren bij de invoering van veerkrachtige landbouwpraktijken is cruciaal voor het waarborgen van de wereldwijde voedselzekerheid.

Belangrijke strategieën voor het opbouwen van veerkracht onder kleine boeren zijn onder meer:

• Toegang tot informatie en training: Boeren voorzien van de kennis en vaardigheden die ze nodig hebben om veerkrachtige landbouwpraktijken toe te passen. Dit kan training omvatten over bodemgezondheidsbeheer, waterbehoud, gewasdiversificatie en klimaat-slimme landbouw.
• Toegang tot financiering: Boeren toegang bieden tot krediet en andere financiële diensten om te investeren in veerkrachtige landbouwtechnologieën en -praktijken.
• Toegang tot markten: Boeren verbinden met markten waar ze hun producten tegen eerlijke prijzen kunnen verkopen. Dit kan het ontwikkelen van lokale markten, het verbeteren van de transportinfrastructuur en het verstrekken van marktinformatie omvatten.
• Versterking van boerenorganisaties: Het ondersteunen van boerenorganisaties om hun onderhandelingspositie, toegang tot middelen en vermogen om voor hun belangen op te komen te verbeteren.
• Bevorderen van participatief onderzoek en ontwikkeling: Boeren betrekken bij het onderzoeks- en ontwikkelingsproces om ervoor te zorgen dat technologieën en praktijken relevant zijn voor hun behoeften en omstandigheden.
• Sociale vangnetten: Het bieden van sociale vangnetten, zoals geldoverdrachten of voedselhulp, om boeren te helpen omgaan met schokken en stress.

De Rol van Technologie en Innovatie

Technologie en innovatie spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van veerkrachtige landbouw. Voorbeelden zijn:

• Precisielandbouw: Het gebruik van sensoren, drones en andere technologieën om het gebruik van hulpbronnen te optimaliseren en de gewasopbrengsten te verbeteren. Precisielandbouw stelt boeren in staat om inputs (water, meststoffen, pesticiden) alleen toe te passen waar en wanneer ze nodig zijn, waardoor verspilling wordt verminderd en de milieueffecten worden geminimaliseerd.
• Klimaat-slimme zaden: Het ontwikkelen en inzetten van gewasvariëteiten die beter bestand zijn tegen droogte, hitte en andere klimaatstress. Genoom-editing en andere geavanceerde veredelingstechnieken versnellen de ontwikkeling van klimaat-slimme zaden.
• Digitale landbouw: Het gebruik van mobiele apps, online platforms en andere digitale hulpmiddelen om boeren toegang te geven tot informatie, markten en financiële diensten. Digitale landbouw kan boeren helpen betere beslissingen te nemen, hun efficiëntie te verbeteren en hun risico's te verminderen.
• Hernieuwbare energie: Het gebruik van zonne-, wind- en andere hernieuwbare energiebronnen om landbouwactiviteiten van stroom te voorzien. Hernieuwbare energie kan de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen en de koolstofvoetafdruk van de landbouw verkleinen.
• Biotechnologie: Het inzetten van biotechnologie om de weerstand van gewassen tegen plagen en ziekten te verbeteren, de opname van voedingsstoffen te verhogen en de opbrengsten te vergroten. Biotechnologie kan ook worden gebruikt om gewassen te ontwikkelen die toleranter zijn voor droogte en andere klimaatstress.

Beleid en Bestuur voor Veerkrachtige Landbouw

Ondersteunend beleid en effectief bestuur zijn essentieel voor het creëren van een gunstig klimaat voor de ontwikkeling van veerkrachtige landbouw. Belangrijke beleidsprioriteiten zijn:

• Investeren in landbouwkundig onderzoek en ontwikkeling: Verhogen van publieke en private investeringen in onderzoek en ontwikkeling van veerkrachtige landbouwtechnologieën en -praktijken.
• Bieden van stimulansen voor duurzame landbouw: Het aanbieden van subsidies, belastingvoordelen en andere stimulansen om boeren aan te moedigen duurzame landbouwpraktijken toe te passen.
• Wegnemen van handelsbarrières: Het verminderen van handelsbelemmeringen om de verplaatsing van voedsel en landbouwproducten over de grenzen te vergemakkelijken.
• Versterken van landbezitzekerheid: Het beschermen van de rechten van boeren op land en hulpbronnen.
• Bevorderen van participatief bestuur: Het betrekken van boeren en andere belanghebbenden bij de ontwikkeling en implementatie van landbouwbeleid.
• Integreren van klimaatadaptatie in landbouwbeleid: Ervoor zorgen dat landbouwbeleid de uitdagingen van klimaatverandering aanpakt en aanpassing aan de gevolgen ervan bevordert.
• Ondersteunen van kleine boeren: Het implementeren van beleid en programma's die specifiek gericht zijn op de behoeften van kleine boeren.

Voorbeelden van Veerkrachtige Landbouw in de Praktijk

Veerkrachtige landbouw wordt met succes toegepast in verschillende regio's over de hele wereld. Hier zijn enkele voorbeelden:

• Systeem van Rijstintensivering (SRI): Deze methodologie, die veel wordt toegepast in Azië en Afrika, richt zich op het optimaliseren van de groeiomstandigheden voor rijst door het verplanten van enkele zaailingen met een grotere tussenruimte, het vochtig maar niet onder water houden van de bodem en frequent wieden. SRI kan de opbrengsten aanzienlijk verhogen terwijl het waterverbruik en de afhankelijkheid van chemische inputs worden verminderd.
• Conserveringslandbouw in Latijns-Amerika: 'No-till' landbouw, groenbemesting en vruchtwisseling worden op grote schaal toegepast in Latijns-Amerika om de bodemgezondheid te verbeteren, erosie te verminderen en de waterinfiltratie te verbeteren. Dit heeft geleid tot hogere opbrengsten en lagere inputkosten.
• Boslandbouw in Afrika: Boeren in de Sahel-regio van Afrika gebruiken boslandbouw om verwoestijning tegen te gaan en de bodemvruchtbaarheid te verbeteren. Het planten van bomen naast gewassen zorgt voor schaduw, vermindert winderosie en verbetert de waterretentie.
• Veerkracht van Pastoralisten in Oost-Afrika: Het ondersteunen van mobiele pastoralisten in Oost-Afrika met verbeterde veebeheerpraktijken, toegang tot waterbronnen en systemen voor vroegtijdige waarschuwing voor droogte. Deze maatregelen helpen pastoralistische gemeenschappen zich aan te passen aan klimaatverandering en hun levensonderhoud te behouden.

Uitdagingen en Kansen

Hoewel veerkrachtige landbouw een veelbelovende weg naar voedselzekerheid biedt, staat het ook voor verschillende uitdagingen:

• Gebrek aan bewustzijn: Veel boeren en beleidsmakers zijn zich nog niet bewust van de voordelen van veerkrachtige landbouwpraktijken.
• Beperkte toegang tot middelen: Kleine boeren hebben vaak geen toegang tot de financiële, technische en institutionele middelen die ze nodig hebben om veerkrachtige landbouwpraktijken toe te passen.
• Beleidsbarrières: Sommige beleidsmaatregelen kunnen de invoering van veerkrachtige landbouwpraktijken ontmoedigen.
• Klimaatverandering: De gevolgen van klimaatverandering zijn al voelbaar in veel landbouwregio's, waardoor het moeilijker wordt om veerkracht op te bouwen.

Ondanks deze uitdagingen zijn er ook aanzienlijke kansen om de invoering van veerkrachtige landbouw te versnellen:

• Groeiende vraag naar duurzaam voedsel: Consumenten vragen steeds meer om voedsel dat op een duurzame en milieuvriendelijke manier wordt geproduceerd.
• Technologische vooruitgang: Nieuwe technologieën maken het gemakkelijker en betaalbaarder om veerkrachtige landbouwpraktijken te implementeren.
• Toegenomen beleidsondersteuning: Overheden erkennen steeds meer het belang van veerkrachtige landbouw en bieden meer ondersteuning voor de invoering ervan.
• Groeiend bewustzijn van klimaatverandering: Het groeiende bewustzijn van klimaatverandering stimuleert de vraag naar klimaat-slimme landbouwpraktijken.

Conclusie

De ontwikkeling van veerkrachtige landbouw is essentieel voor het waarborgen van voedselzekerheid in een veranderende wereld. Door veerkrachtige landbouwpraktijken toe te passen, kunnen we voedselsystemen bouwen die productiever, ecologisch duurzamer, economisch levensvatbaarder en sociaal rechtvaardiger zijn. Dit vereist een gezamenlijke inspanning van boeren, onderzoekers, beleidsmakers en consumenten om de invoering van veerkrachtige landbouwpraktijken te bevorderen en een gunstig klimaat voor het succes ervan te creëren. Investeren in veerkrachtige landbouw is een investering in onze toekomst.