शाश्वत मासेमारी पद्धती: निरोगी महासागरासाठी एक जागतिक मार्गदर्शक

जगाचे महासागर आपल्या ग्रहाच्या आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहेत, ते अन्न, उपजीविका पुरवतात आणि आपले हवामान नियंत्रित करतात. तथापि, अशाश्वत मासेमारी पद्धती या महत्त्वाच्या परिसंस्थांना आणि त्यांच्यावर अवलंबून असलेल्या समुदायांना धोका निर्माण करत आहेत. हे मार्गदर्शक शाश्वत मासेमारीचा एक सर्वसमावेशक आढावा देते, आव्हानांचे परीक्षण करते, सर्वोत्तम पद्धती शोधते आणि आपल्या महासागरांचे संरक्षण करण्यासाठी कार्यरत असलेल्या जागतिक उपक्रमांवर प्रकाश टाकते.

शाश्वत मासेमारीचे महत्त्व

शाश्वत मासेमारी म्हणजे भविष्यातील पिढ्यांना निरोगी महासागर आणि संपन्न मत्स्य लोकसंख्येचा लाभ घेता यावा याची खात्री करणे. यामध्ये सागरी परिसंस्थेचे दीर्घकालीन आरोग्य, मासेमारी करणाऱ्या समुदायांची आर्थिक व्यवहार्यता आणि ज्यांची उपजीविका मासेमारीवर अवलंबून आहे त्यांच्या सामाजिक कल्याणाचा विचार करून मत्स्यपालनाचे व्यवस्थापन करणे समाविष्ट आहे. शाश्वत पद्धतींशिवाय, आपल्याला मत्स्य साठ्यांचा ऱ्हास, अधिवासाचा नाश आणि मत्स्य उद्योगांचे पतन यांसारख्या गंभीर परिणामांना सामोरे जावे लागेल.

जागतिक समस्या: अतिरिक्त मासेमारी आणि त्याचे परिणाम

अतिरिक्त मासेमारी ही एक व्यापक समस्या आहे, जी सीफूडची वाढती मागणी, अपुरे नियम, बेकायदेशीर मासेमारी आणि हानिकारक मासेमारी पद्धती यासारख्या घटकांमुळे चालते. त्याचे परिणाम दूरगामी आहेत:

• मत्स्य साठ्यांचा ऱ्हास: अनेक व्यावसायिक दृष्ट्या महत्त्वाच्या मत्स्य प्रजातींची अतिरिक्त मासेमारी केली जाते, याचा अर्थ ते पुनरुत्पादनाच्या वेगापेक्षा जास्त वेगाने पकडले जात आहेत. यामुळे लोकसंख्या कमी होते आणि अखेरीस मत्स्यपालनाचा नाश होऊ शकतो. उदाहरणांमध्ये अटलांटिक कॉडचा समावेश आहे, ज्यामध्ये भूतकाळात लक्षणीय घट झाली आहे.
• अधिवासाचा नाश: बॉटम ट्रॉलिंगसारख्या काही मासेमारी पद्धतींमुळे समुद्राच्या तळावरील अधिवासाचे गंभीर नुकसान होऊ शकते, ज्यामुळे प्रवाळ खडक, सीग्रास बेड आणि इतर महत्त्वाच्या परिसंस्था नष्ट होतात. हे अधिवास अनेक मत्स्य प्रजातींसाठी महत्त्वाच्या नर्सरी आहेत.
• बाईकॅच: बाईकॅच म्हणजे सागरी सस्तन प्राणी, समुद्री पक्षी, कासव आणि इतर मासे यांसारख्या अ-लक्ष्य प्रजातींची अनपेक्षित पकड. असुरक्षित प्रजातींसाठी हे मृत्यूचे एक प्रमुख कारण असू शकते.
• परिसंस्थेतील असमतोल: अतिरिक्त मासेमारीमुळे सागरी परिसंस्थेचा नाजूक समतोल बिघडू शकतो. खूप जास्त मासे काढल्याने त्याचे दूरगामी परिणाम होऊ शकतात, ज्यामुळे अन्न जाळ्यांवर परिणाम होतो आणि इतर प्रजातींची घट होते.
• आर्थिक आणि सामाजिक परिणाम: अतिरिक्त मासेमारीमुळे लाखो लोकांच्या उपजीविकेला धोका निर्माण होतो जे त्यांच्या उत्पन्नासाठी मासेमारीवर अवलंबून आहेत. यामुळे विशेषतः किनारपट्टीच्या समुदायांमध्ये अन्न असुरक्षितता आणि सामाजिक अशांतता देखील निर्माण होऊ शकते.

शाश्वत मासेमारीची प्रमुख तत्त्वे

शाश्वत मासेमारी अनेक प्रमुख तत्त्वांवर आधारित आहे:

• विज्ञान-आधारित व्यवस्थापन: मत्स्यपालन व्यवस्थापनाचे निर्णय साठा मूल्यांकन, कॅच डेटा आणि परिसंस्था देखरेख यासह योग्य वैज्ञानिक डेटावर आधारित असावेत.
• खबरदारीचा दृष्टिकोन: जेव्हा मत्स्य साठ्याच्या स्थितीबद्दल किंवा मासेमारीच्या परिणामाबद्दल अनिश्चितता असते, तेव्हा खबरदारीचा दृष्टिकोन अवलंबला पाहिजे, याचा अर्थ अतिरिक्त मासेमारी टाळण्यासाठी मासेमारीची पातळी कमी ठेवावी.
• परिसंस्था-आधारित मत्स्यपालन व्यवस्थापन (EBFM): EBFM मासेमारीच्या व्यापक पर्यावरणीय परिणामांचा विचार करते, ज्यात अधिवास, बाईकॅच आणि अन्न जाळ्यांवरील परिणामांचा समावेश आहे.
• अनुकूली व्यवस्थापन: मत्स्यपालन व्यवस्थापन योजनांचे नवीन वैज्ञानिक माहिती आणि बदलत्या पर्यावरणीय परिस्थितीनुसार नियमितपणे पुनरावलोकन आणि अद्ययावत केले पाहिजे.
• भागधारकांचा सहभाग: शाश्वत मासेमारीसाठी मच्छीमार, शास्त्रज्ञ, व्यवस्थापक आणि संवर्धन संस्थांसह सर्व भागधारकांचा सहभाग आवश्यक आहे.

शाश्वत मासेमारी पद्धती: एक सखोल आढावा

१. जबाबदार उपकरणांची निवड आणि वापर

वापरलेल्या उपकरणांच्या प्रकाराचा शाश्वततेवर महत्त्वपूर्ण परिणाम होतो. काही उदाहरणे:

• निवडक मासेमारी उपकरणे: बाईकॅच कमी करताना विशिष्ट प्रजाती आणि आकारांना लक्ष्य करणारी उपकरणे वापरणे. उदाहरणे:
• सर्कल हुक: पकडलेल्या माशाला पटकन सोडू देऊन सागरी कासवे आणि इतर बाईकॅचची संख्या कमी करतात.
• टर्टल एक्सक्लूडर डिव्हाइसेस (TEDs): कोळंबीच्या जाळ्यांमधून कासवांना निसटण्यास मदत करतात.
• सुधारित ट्रॉल जाळ्या: बाईकॅच कमी करण्यासाठी डिझाइन केलेल्या.
• उपकरणांमध्ये बदल: लहान माशांना निसटू देण्यासाठी जाळ्यांमध्ये मोठ्या आकाराच्या जाळीचा वापर करणे यांसारख्या पर्यावरणीय प्रभाव कमी करण्यासाठी विद्यमान उपकरणांमध्ये बदल करणे.
• विनाशकारी उपकरणांचा वापर टाळणे: संवेदनशील भागांमध्ये बॉटम ट्रॉलिंगसारख्या समुद्राच्या तळावरील अधिवासांना नुकसान पोहोचवणाऱ्या उपकरणांचा वापर टाळणे.

उदाहरण: मेक्सिकोच्या आखातात, कोळंबीच्या जाळ्यांमध्ये TEDs च्या वापरामुळे सागरी कासवांच्या मृत्यूदरात लक्षणीय घट झाली आहे.

२. प्रभावी मत्स्यपालन व्यवस्थापन

शाश्वत मासेमारी सुनिश्चित करण्यासाठी प्रभावी मत्स्यपालन व्यवस्थापन महत्त्वपूर्ण आहे. यात समाविष्ट आहे:

• पकड मर्यादा निश्चित करणे: अतिरिक्त मासेमारी टाळण्यासाठी विज्ञान-आधारित पकड मर्यादा (एकूण परवानगीयोग्य पकड किंवा TACs) स्थापित करणे.
• देखरेख आणि अंमलबजावणी: पकड मर्यादांचे पालन केले जात आहे आणि बेकायदेशीर मासेमारी रोखली जात आहे याची खात्री करण्यासाठी प्रभावी देखरेख आणि अंमलबजावणी कार्यक्रम राबवणे. यात मासेमारी जहाजांवरील निरीक्षक, जहाज देखरेख प्रणाली (VMS), आणि बंदर तपासणी यांचा समावेश असू शकतो.
• सागरी संरक्षित क्षेत्रे (MPAs): महत्त्वाचे अधिवास संरक्षित करण्यासाठी आणि मत्स्य लोकसंख्येला पुन्हा वाढण्यास मदत करण्यासाठी 'नो-टेक झोन'सह MPAs स्थापित करणे. MPAs मासे आणि इतर सागरी जीवांना आश्रय देतात.
• परवाना आणि परवानगी देणे: मासेमारीच्या प्रयत्नांचे नियमन करण्यासाठी आणि अतिरिक्त क्षमता टाळण्यासाठी परवाना आणि परवानगी प्रणाली लागू करणे.
• मत्स्यपालन सुधारणा प्रकल्प (FIPs): मत्स्यपालनाची शाश्वतता सुधारण्यासाठी उद्योग, शास्त्रज्ञ आणि संवर्धन गटांमधील सहयोग.

उदाहरण: मरीन स्टीवॉर्डशिप कौन्सिल (MSC) प्रमाणपत्र कार्यक्रम शाश्वत मासेमारीसाठी एक जागतिक मानक प्रदान करतो, विज्ञान-आधारित निकषांच्या संचावर मत्स्यपालनाचे मूल्यांकन करतो.

३. शाश्वत जलकृषी (एक्वाकल्चर)

जलकृषी, किंवा मत्स्यशेती, सीफूडची वाढती मागणी पूर्ण करण्यात भूमिका बजावू शकते, परंतु ती शाश्वतपणे केली पाहिजे. शाश्वत जलकृषीसाठी महत्त्वाचे विचार:

• खाद्य स्रोत: शाश्वत स्त्रोतांकडून खाद्य मिळवणे, जसे की अतिरिक्त मासेमारी न केलेल्या मत्स्यपालनातील फिशमील आणि फिश ऑइल किंवा शैवाल किंवा कीटकांसारख्या पर्यायी स्त्रोतांकडून.
• पाण्याची गुणवत्ता व्यवस्थापन: प्रदूषण आणि रोगांचा प्रसार कमी करण्यासाठी पाण्याच्या गुणवत्तेचे व्यवस्थापन करणे.
• अधिवास संरक्षण: जलकृषी फार्मसाठी खारफुटीसारख्या संवेदनशील अधिवासांचे रूपांतर टाळणे.
• रोग आणि परजीवी नियंत्रण: रोग आणि परजीवी रोखण्यासाठी आणि नियंत्रित करण्यासाठी पद्धती लागू करणे, ज्यामुळे शेतीतील मासे आणि वन्य लोकसंख्येवर परिणाम होऊ शकतो.
• प्रतिजैविक आणि रसायनांचा वापर: प्रतिजैविक प्रतिकाराचा विकास रोखण्यासाठी आणि पर्यावरणावरील परिणाम कमी करण्यासाठी जलकृषीमध्ये प्रतिजैविक आणि रसायनांचा वापर कमी करणे.

उदाहरण: एक्वाकल्चर स्टीवॉर्डशिप कौन्सिल (ASC) प्रमाणपत्र कार्यक्रम पर्यावरणीय आणि सामाजिकदृष्ट्या जबाबदार जलकृषीसाठी मानके निश्चित करतो.

४. बाईकॅच कमी करणे

सागरी परिसंस्थांचे संरक्षण करण्यासाठी बाईकॅच कमी करणे आवश्यक आहे. यात समाविष्ट आहे:

• निवडक उपकरणे वापरणे: वर नमूद केल्याप्रमाणे, इच्छित प्रजातींना लक्ष्य करणारी आणि अ-लक्ष्य प्रजातींची पकड कमी करणारी मासेमारी उपकरणे वापरणे.
• मासेमारी पद्धतींमध्ये बदल करणे: बाईकॅच कमी करण्यासाठी मासेमारीच्या पद्धती बदलणे, जसे की ज्या भागात किंवा ज्या वेळी बाईकॅच प्रजाती कमी प्रमाणात असतात तेथे मासेमारी करणे.
• बाईकॅच कमी करणारी उपकरणे (BRDs): मासेमारी उपकरणांमध्ये टर्टल एक्सक्लूडर डिव्हाइसेस (TEDs) आणि फिनफिश एक्सक्लूडर सारखी BRDs स्थापित करणे.
• देखरेख आणि डेटा संकलन: हॉटस्पॉट ओळखण्यासाठी आणि लक्ष्यित शमन उपाय विकसित करण्यासाठी बाईकॅच दरांवर देखरेख ठेवणे.

उदाहरण: युरोपियन युनियनचे सामान्य मत्स्यपालन धोरण मासेमारीचा पर्यावरणीय प्रभाव कमी करण्यासाठी निवडक उपकरणे आणि बाईकॅच कमी करणाऱ्या उपकरणांचा वापर अनिवार्य करते.

शाश्वत मासेमारीसाठी जागतिक उपक्रम

अनेक आंतरराष्ट्रीय संस्था, सरकारे आणि गैर-सरकारी संस्था (NGOs) शाश्वत मासेमारीला प्रोत्साहन देण्यासाठी कार्यरत आहेत. काही प्रमुख उदाहरणे:

• संयुक्त राष्ट्रांची अन्न आणि कृषी संघटना (FAO): विकसनशील देशांना तांत्रिक सहाय्य पुरवते आणि शाश्वत मत्स्यपालन व्यवस्थापन पद्धतींना प्रोत्साहन देते.
• मरीन स्टीवॉर्डशिप कौन्सिल (MSC): जगभरातील शाश्वत मत्स्यपालनांना प्रमाणित करते, शाश्वत पद्धतींसाठी ग्राहक जागरूकता आणि बाजारातील प्रोत्साहनांना प्रोत्साहन देते.
• एक्वाकल्चर स्टीवॉर्डशिप कौन्सिल (ASC): पर्यावरणीय आणि सामाजिकदृष्ट्या जबाबदार जलकृषी कार्यांना प्रमाणित करते.
• प्रादेशिक मत्स्यपालन व्यवस्थापन संस्था (RFMOs): अटलांटिक टूनाच्या संवर्धनासाठी आंतरराष्ट्रीय आयोग (ICCAT) सारख्या विशिष्ट प्रदेशांमध्ये मत्स्यपालनाचे व्यवस्थापन करणाऱ्या संस्था.
• वर्ल्ड वाइल्डलाइफ फंड (WWF): मत्स्यपालन सुधारणा प्रकल्प (FIPs) यांसारख्या विविध कार्यक्रमांद्वारे शाश्वत मासेमारी पद्धतींना प्रोत्साहन देण्यासाठी कार्य करते.
• कंझर्वेशन इंटरनॅशनल (CI): सागरी परिसंस्थांचे संरक्षण करण्यासाठी आणि शाश्वत मासेमारीला प्रोत्साहन देण्यासाठी समुदाय आणि सरकारांसोबत काम करते.

ग्राहक निवड आणि वैयक्तिक कृती

शाश्वत मासेमारीला प्रोत्साहन देण्यात ग्राहक महत्त्वाची भूमिका बजावतात. तुम्ही कसा फरक करू शकता ते येथे आहे:

• शाश्वत सीफूड निवडा: मरीन स्टीवॉर्डशिप कौन्सिल (MSC) किंवा एक्वाकल्चर स्टीवॉर्डशिप कौन्सिल (ASC) सारख्या संस्थांनी प्रमाणित केलेले सीफूड शोधा.
• सीफूड मार्गदर्शिका वापरा: शाश्वतपणे मिळवलेल्या मत्स्य प्रजाती ओळखण्यासाठी सीफूड मार्गदर्शिकांचा सल्ला घ्या. अनेक ॲप्स आणि वेबसाइट्स ही माहिती देतात.
• प्रश्न विचारा: बाहेर जेवण करताना किंवा सीफूड खरेदी करताना, त्याच्या उत्पत्ती आणि मासेमारीच्या पद्धतींबद्दल विचारा.
• सीफूडचा वापर कमी करा: वन्य मत्स्यपालनावरील मागणी कमी करण्यासाठी आपल्या एकूण सीफूडच्या वापराचा विचार करा.
• शाश्वत व्यवसायांना पाठिंबा द्या: शाश्वत सीफूड मिळवण्यासाठी वचनबद्ध असलेल्या रेस्टॉरंट्स आणि व्यवसायांना पाठिंबा द्या.
• स्वतःला आणि इतरांना शिक्षित करा: शाश्वत मासेमारीच्या मुद्द्यांबद्दल माहिती ठेवा आणि आपले ज्ञान इतरांना सांगा.
• संवर्धन संस्थांना पाठिंबा द्या: सागरी परिसंस्थांचे संरक्षण आणि शाश्वत मासेमारीला प्रोत्साहन देणाऱ्या संस्थांना देणगी द्या किंवा त्यांच्यासोबत स्वयंसेवा करा.

उदाहरण: अमेरिकेतील मॉन्टेरे बे एक्वेरियमने विकसित केलेले सीफूड वॉच, शाश्वततेच्या निकषांवर आधारित सर्वसमावेशक सीफूड शिफारसी प्रदान करते, जे जागतिक स्तरावर उपलब्ध आहे.

आव्हाने आणि भविष्यातील दिशा

गेल्या दशकांमध्ये प्रगती होऊनही, जागतिक स्तरावर शाश्वत मासेमारी साध्य करण्यात महत्त्वपूर्ण आव्हाने कायम आहेत:

• बेकायदेशीर, अघोषित आणि अनियंत्रित (IUU) मासेमारी: IUU मासेमारी मत्स्यपालन शाश्वतपणे व्यवस्थापित करण्याच्या प्रयत्नांना कमी लेखते आणि त्याचे विनाशकारी परिणाम होऊ शकतात.
• हवामान बदल: हवामान बदल सागरी परिसंस्था बदलत आहे, मत्स्य लोकसंख्येवर परिणाम करत आहे आणि मत्स्यपालन व्यवस्थापनासाठी नवीन आव्हाने उभी करत आहे.
• डेटाची कमतरता: काही प्रदेशांमध्ये मत्स्य साठे आणि मासेमारीच्या क्रियाकलापांवरील अपुरा डेटा प्रभावी व्यवस्थापनात अडथळा आणतो.
• राजकीय आणि आर्थिक अडथळे: राजकीय आणि आर्थिक दबावांमुळे शाश्वत मासेमारी पद्धती लागू करणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे कठीण होऊ शकते.

पुढे जाण्यासाठी, आपल्याला हे करणे आवश्यक आहे:

• अंमलबजावणी मजबूत करणे: IUU मासेमारीचा सामना करण्यासाठी देखरेख, नियंत्रण आणि सर्वेक्षण वाढवणे.
• हवामान बदलाचा सामना करणे: मत्स्यपालनावरील हवामान बदलाच्या परिणामांना तोंड देण्यासाठी अनुकूली व्यवस्थापन धोरणे विकसित करणे.
• डेटा संकलन सुधारणे: मत्स्य साठे आणि मासेमारीच्या क्रियाकलापांबद्दलची आपली समज सुधारण्यासाठी संशोधन आणि डेटा संकलनात गुंतवणूक करणे.
• सहकार्याला प्रोत्साहन देणे: सरकार, उद्योग, शास्त्रज्ञ आणि संवर्धन संस्था यांच्यात अधिक सहकार्य वाढवणे.
• सागरी संरक्षित क्षेत्रांचा विस्तार करणे: महत्त्वाचे अधिवास संरक्षित करण्यासाठी आणि मत्स्य लोकसंख्या पुन्हा तयार करण्यासाठी MPAs चे कव्हरेज आणि परिणामकारकता वाढवणे.

निष्कर्ष: कृतीसाठी आवाहन

शाश्वत मासेमारी हा केवळ पर्यावरणीय मुद्दा नाही; तो आपल्या ग्रहाच्या आरोग्यासाठी, किनारपट्टीवरील समुदायांच्या कल्याणासाठी आणि सीफूडच्या दीर्घकालीन उपलब्धतेसाठी महत्त्वपूर्ण आहे. जबाबदार मासेमारी पद्धतींचा अवलंब करून, शाश्वत सीफूड निवडींना पाठिंबा देऊन आणि मजबूत धोरणांची वकिली करून, आपण सर्वजण एका निरोगी महासागरासाठी आणि अधिक शाश्वत भविष्यासाठी योगदान देऊ शकतो. आता कृती करण्याची वेळ आली आहे. चला, भविष्यातील पिढ्यांना समुद्राच्या समृद्धीचा आनंद घेता यावा यासाठी एकत्र काम करूया.