હાઇડ્રોજન સંગ્રહને સમજવું: એક વ્યાપક વૈશ્વિક માર્ગદર્શિકા

હાઇડ્રોજનને ટકાઉ ભવિષ્ય તરફના વૈશ્વિક સંક્રમણમાં મુખ્ય ઉર્જા વાહક તરીકે વધુને વધુ માન્યતા મળી રહી છે. પરિવહન, ઉદ્યોગ અને વીજ ઉત્પાદન સહિતના વિવિધ ક્ષેત્રોને ડિકાર્બોનાઇઝ (decarbonize) કરવાની તેની ક્ષમતા નોંધપાત્ર છે. જો કે, હાઇડ્રોજન ઊર્જાનો વ્યાપક સ્વીકાર કાર્યક્ષમ અને ખર્ચ-અસરકારક સંગ્રહ ઉકેલોના વિકાસ પર આધાર રાખે છે. આ માર્ગદર્શિકા હાઇડ્રોજન સંગ્રહની વિવિધ પદ્ધતિઓ, તેની પડકારો અને આ મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં નવીનતાને વેગ આપતા નવીનતમ વિકાસનો વ્યાપક અવલોકન પ્રદાન કરે છે.

હાઇડ્રોજન સંગ્રહ શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે

હાઇડ્રોજન, પુષ્કળ હોવા છતાં, મુખ્યત્વે પાણી (H2O) અથવા હાઇડ્રોકાર્બન (દા.ત., મિથેન, CH4) જેવા સંયોજનોમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. શુદ્ધ હાઇડ્રોજન કાઢવા માટે ઊર્જાની જરૂર પડે છે, અને તેને સંગ્રહિત કરવાથી તેની નીચી ઘનતા અને ઉચ્ચ જ્વલનશીલતાને કારણે અનન્ય પડકારો ઉભા થાય છે. કાર્યક્ષમ સંગ્રહ ઘણા કારણોસર નિર્ણાયક છે:

• હાઇડ્રોજન-સંચાલિત પરિવહનને સક્ષમ કરવું: ફ્યુઅલ સેલ ઇલેક્ટ્રિક વાહનો (FCEVs) માટે વ્યવહારુ ડ્રાઇવિંગ રેન્જ હાંસલ કરવા માટે વાહનો પર પૂરતા હાઇડ્રોજનનો સંગ્રહ કરવો જરૂરી છે.
• નવીનીકરણીય ઉર્જા સ્ત્રોતોનું એકીકરણ: હાઇડ્રોજન ઉર્જા બફર તરીકે કાર્ય કરી શકે છે, વધારાની નવીનીકરણીય ઉર્જા (દા.ત., સૌર, પવન) નો સંગ્રહ કરી શકે છે જ્યારે ઉત્પાદન વધુ હોય અને માંગ વધારે હોય ત્યારે તેને મુક્ત કરી શકે છે, જે ગ્રીડ સ્થિરતામાં ફાળો આપે છે.
• ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓનું ડિકાર્બોનાઇઝેશન: ઘણી ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓ માટે હાઇડ્રોજનની જરૂર પડે છે. કાર્યક્ષમ સંગ્રહ નવીનીકરણીય સ્ત્રોતોમાંથી ઉત્પાદિત હાઇડ્રોજનનો વિશ્વસનીય પુરવઠો પૂરો પાડે છે, જે અશ્મિભૂત ઇંધણ પરની નિર્ભરતા ઘટાડે છે.
• વૈશ્વિક હાઇડ્રોજન અર્થતંત્ર બનાવવું: હાઇડ્રોજનના આંતરરાષ્ટ્રીય વેપારની સુવિધા આપવા માટે અસરકારક સંગ્રહ ઉકેલો મહત્વપૂર્ણ છે, જે પુષ્કળ નવીનીકરણીય ઉર્જા સંસાધનો ધરાવતા દેશોને ઊંચી ઊર્જા માંગ ધરાવતા દેશોમાં હાઇડ્રોજનની નિકાસ કરવા સક્ષમ બનાવે છે.

હાઇડ્રોજન સંગ્રહની પદ્ધતિઓ

હાઇડ્રોજન સંગ્રહ તકનીકોને વ્યાપકપણે ભૌતિક અને રાસાયણિક સંગ્રહ પદ્ધતિઓમાં વર્ગીકૃત કરી શકાય છે. સંગ્રહ ક્ષમતા, ઉર્જા કાર્યક્ષમતા, ખર્ચ અને સલામતીની દ્રષ્ટિએ દરેક અભિગમના પોતાના ફાયદા અને ગેરફાયદા છે.

1. ભૌતિક સંગ્રહ

ભૌતિક સંગ્રહમાં ચોક્કસ તાપમાન અને દબાણની સ્થિતિમાં હાઇડ્રોજનને ગેસ અથવા પ્રવાહી તરીકે સંગ્રહિત કરવાનો સમાવેશ થાય છે.

a) સંકુચિત હાઇડ્રોજન ગેસ

સંકુચિત હાઇડ્રોજન ગેસ સંગ્રહમાં હાઇડ્રોજનને ઉચ્ચ દબાણ (સામાન્ય રીતે 350-700 bar, અને કેટલાક ઉપયોગોમાં 1000 bar સુધી) સુધી સંકુચિત કરીને મજબૂત પ્રેશર વેસલ્સમાં સંગ્રહિત કરવાનો સમાવેશ થાય છે. આ એક પ્રમાણમાં પરિપક્વ તકનીક છે જેમાં વ્યવસાયિક રીતે ઉપલબ્ધ ઉકેલો છે.

ફાયદા:

• અપેક્ષા મુજબની સરળ ટેકનોલોજી.
• ઝડપી રિફ્યુઅલિંગ સમય.
• ગેસ હેન્ડલિંગ માટે સારી રીતે સ્થાપિત ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર.

ગેરફાયદા:

• નીચી વોલ્યુમેટ્રિક ઉર્જા ઘનતા (પ્રવાહી ઇંધણની સરખામણીમાં).
• સંકુચિતતા માટે ઉચ્ચ ઉર્જા વપરાશ.
• ઉચ્ચ-દબાણ સંગ્રહ સંબંધિત સલામતીની ચિંતાઓ.
• ભારે અને મોટા સંગ્રહ ટાંકીઓ.

ઉદાહરણો:

સંકુચિત હાઇડ્રોજનનો ઉપયોગ FCEVs માં વ્યાપકપણે થાય છે. ઉદાહરણ તરીકે, હ્યુન્ડાઇનું NEXO FCEV ત્રણ ઉચ્ચ-દબાણવાળી હાઇડ્રોજન ટાંકીઓનો ઉપયોગ કરે છે જેમાં 700 bar પર 6.33 કિગ્રાની સંગ્રહ ક્ષમતા છે, જે 600 કિમીથી વધુ (WLTP સ્ટાન્ડર્ડ) ની રેન્જ પૂરી પાડે છે.

b) લિક્વિડ હાઇડ્રોજન

લિક્વિડ હાઇડ્રોજન સંગ્રહમાં હાઇડ્રોજનને તેના ક્રાયોજેનિક ઉકળતા બિંદુ (-253°C) સુધી ઠંડુ કરવું શામેલ છે, જેથી તેને પ્રવાહીમાં ઘટ્ટ કરી શકાય. આ સંકુચિત ગેસની સરખામણીમાં વોલ્યુમેટ્રિક ઉર્જા ઘનતામાં નોંધપાત્ર વધારો કરે છે.

ફાયદા:

• સંકુચિત ગેસ કરતાં ઉચ્ચ વોલ્યુમેટ્રિક ઉર્જા ઘનતા.
• ઓછું સંગ્રહ દબાણ.

ગેરફાયદા:

• લિક્વિફીકેશન માટે ઉચ્ચ ઉર્જા વપરાશ.
• બોઇલ-ઓફ નુકસાન (ટાંકીમાં હીટ લીક થવાને કારણે હાઇડ્રોજનનું બાષ્પીભવન).
• જટિલ અને ખર્ચાળ ક્રાયોજેનિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર.

ઉદાહરણો:

લિક્વિડ હાઇડ્રોજનનો ઉપયોગ અવકાશ કાર્યક્રમો (દા.ત., નાસાનું સ્પેસ શટલ) માં થાય છે અને લાંબા-અંતરના પરિવહન એપ્લિકેશન્સ, જેમ કે એરક્રાફ્ટ અને જહાજો માટે સંશોધન કરવામાં આવી રહ્યું છે. ઉદાહરણ તરીકે, એરબસ હાઇડ્રોજન-સંચાલિત એરક્રાફ્ટ વિકસાવી રહ્યું છે જે લિક્વિડ હાઇડ્રોજન સ્ટોરેજનો ઉપયોગ કરશે.

2. રાસાયણિક સંગ્રહ

રાસાયણિક સંગ્રહમાં રાસાયણિક સંયોજનોમાં હાઇડ્રોજનનો સંગ્રહ સામેલ છે, જે ટ્રિગર સાથે પ્રતિક્રિયા પર હાઇડ્રોજન મુક્ત કરે છે, જેમ કે ગરમી અથવા ઉત્પ્રેરક.

a) મેટલ હાઇડ્રાઇડ્સ

મેટલ હાઇડ્રાઇડ્સ એ અમુક ધાતુઓ અથવા એલોય સાથે હાઇડ્રોજનની પ્રતિક્રિયા દ્વારા રચાયેલા સંયોજનો છે. હાઇડ્રોજન ધાતુના જાળીની અંદર સંગ્રહિત થાય છે અને હાઇડ્રાઇડને ગરમ કરીને તેને મુક્ત કરી શકાય છે.

ફાયદા:

• સંકુચિત ગેસ કરતાં ઉચ્ચ વોલ્યુમેટ્રિક ઉર્જા ઘનતા.
• અપેક્ષા મુજબનો સલામત સંગ્રહ.
• ઉલટાવી શકાય તેવા સંગ્રહની સંભાવના (હાઇડ્રોજન સાથે રિચાર્જિંગ).

ગેરફાયદા:

• મેટલ હાઇડ્રાઇડ સામગ્રીનું ઊંચું વજન.
• હાઇડ્રોજન મુક્તિ ગતિશાસ્ત્ર ધીમી.
• કેટલીક મેટલ હાઇડ્રાઇડ સામગ્રીની ઊંચી કિંમત.
• ચાર્જિંગ અને ડિસ્ચાર્જિંગ દરમિયાન હીટ મેનેજમેન્ટ પડકારો.

ઉદાહરણો:

લેંથેનમ નિકલ હાઇડ્રાઇડ (LaNi5H6) અને મેગ્નેશિયમ હાઇડ્રાઇડ (MgH2) એ હાઇડ્રોજન સંગ્રહ માટે તપાસ કરવામાં આવતા મેટલ હાઇડ્રાઇડ્સના ઉદાહરણો છે. સંશોધન તેમના હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ક્ષમતા અને એલોયિંગ અને નેનોસ્ટ્રક્ચરિંગ દ્વારા ગતિશાસ્ત્રને સુધારવા પર કેન્દ્રિત છે. ઉદાહરણ તરીકે, જાપાનમાં સંશોધકો તેમના પ્રદર્શનને સુધારવા માટે ઉત્પ્રેરક સાથે સંશોધિત MgH2 આધારિત સિસ્ટમો પર સક્રિયપણે કામ કરી રહ્યા છે.

b) રાસાયણિક હાઇડ્રાઇડ્સ

રાસાયણિક હાઇડ્રાઇડ્સ એ સંયોજનો છે જે પાણી અથવા અન્ય પ્રતિક્રિયાકારક સાથે પ્રતિક્રિયા પર હાઇડ્રોજન મુક્ત કરે છે. ઉદાહરણોમાં સોડિયમ બોરોહાઇડ્રાઇડ (NaBH4) અને એમોનિયા બોરેન (NH3BH3) નો સમાવેશ થાય છે.

ફાયદા:

• ઉચ્ચ હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ક્ષમતા.
• આજુબાજુના તાપમાને સ્થિર.

ગેરફાયદા:

• કેટલાક રાસાયણિક હાઇડ્રાઇડ્સ માટે અફર હાઇડ્રોજન મુક્તિ (પુનર્જીવનની જરૂર છે).
• પ્રતિક્રિયાની જટિલતા અને આડપેદાશ વ્યવસ્થાપન.
• કેટલાક રાસાયણિક હાઇડ્રાઇડ્સની ઊંચી કિંમત.

ઉદાહરણો:

સોડિયમ બોરોહાઇડ્રાઇડ (NaBH4) નો ઉપયોગ કેટલીક ફ્યુઅલ સેલ એપ્લિકેશન્સમાં કરવામાં આવ્યો છે. સંશોધન ખર્ચાયેલા બોરોહાઇડ્રાઇડને પુનર્જીવિત કરવા માટે કાર્યક્ષમ પદ્ધતિઓ વિકસાવવા પર કેન્દ્રિત છે. એમોનિયા બોરેન (NH3BH3) એ બીજું આશાસ્પદ રાસાયણિક હાઇડ્રાઇડ છે, પરંતુ તેનું પુનર્જીવન હજી પણ એક પડકાર છે. જર્મની અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના સંશોધકો આ સામગ્રીઓના કાર્યક્ષમ પુનર્જીવન માટે વિવિધ માર્ગો શોધી રહ્યા છે.

c) લિક્વિડ ઓર્ગેનિક હાઇડ્રોજન કેરિયર્સ (LOHCs)

LOHCs એ કાર્બનિક પ્રવાહી છે જે હાઇડ્રોજેનેશન અને ડિહાઇડ્રોજેનેશન પ્રતિક્રિયાઓ દ્વારા ઉલટાવી શકાય તે રીતે હાઇડ્રોજનને બાંધી શકે છે. ઉદાહરણોમાં ટોલ્યુએન/મેથિલસાયક્લોહેક્સેન અને ડિબેન્ઝીલટોલ્યુએન/પેર્હાઇડ્રો-ડિબેન્ઝીલટોલ્યુએનનો સમાવેશ થાય છે.

ફાયદા:

• ઉચ્ચ વોલ્યુમેટ્રિક ઉર્જા ઘનતા.
• હાલના ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો ઉપયોગ કરીને પરિવહન અને સંગ્રહમાં સરળ.
• આજુબાજુની પરિસ્થિતિઓમાં પ્રમાણમાં સલામત અને સ્થિર.

ગેરફાયદા:

• હાઇડ્રોજેનેશન અને ડિહાઇડ્રોજેનેશન માટે ઉચ્ચ ઉર્જા વપરાશ.
• ઉત્પ્રેરક અને LOHC સામગ્રીની કિંમત.
• ઉત્પ્રેરક નિષ્ક્રિયકરણની સંભાવના.
• બહુવિધ ચક્રમાં LOHC નું આંશિક અધોગતિ.

ઉદાહરણો:

ટોલ્યુએન/મેથિલસાયક્લોહેક્સેન સિસ્ટમ એ સૌથી વધુ અભ્યાસ કરાયેલા LOHCs માંની એક છે. મેથિલસાયક્લોહેક્સેન બનાવવા માટે ટોલ્યુએનમાં હાઇડ્રોજન ઉમેરવામાં આવે છે, જેને પરિવહન અને સંગ્રહિત કરી શકાય છે. ત્યારબાદ મેથિલસાયક્લોહેક્સેનને ટોલ્યુએનમાં પાછા ડિહાઇડ્રોજેનેટ કરીને હાઇડ્રોજન મુક્ત કરવામાં આવે છે. જાપાન અને જર્મનીની કંપનીઓ LOHC-આધારિત હાઇડ્રોજન સંગ્રહ અને પરિવહન ઉકેલોને સક્રિયપણે વિકસાવી અને તૈનાત કરી રહી છે. જાપાનમાં ચિયોડા કોર્પોરેશને તેના SPERA Hydrogen™ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને વૈશ્વિક હાઇડ્રોજન સપ્લાય ચેઇનનું નિદર્શન કર્યું છે, જે ટોલ્યુએન/મેથિલસાયક્લોહેક્સેન LOHC સિસ્ટમ પર આધારિત છે, જે બ્રુનેઈથી જાપાન સુધી હાઇડ્રોજનનું પરિવહન કરે છે.

3. સામગ્રી-આધારિત સંગ્રહ (શોષણ)

આ પદ્ધતિ હાઇડ્રોજન અણુઓને શોષી લેવા માટે ઉચ્ચ સપાટીના વિસ્તારો ધરાવતી સામગ્રીઓનો ઉપયોગ કરે છે, જેમ કે સક્રિય કાર્બન, મેટલ-ઓર્ગેનિક ફ્રેમવર્ક (MOFs) અને કાર્બન નેનોટ્યુબ્સ.

ફાયદા:

• સંકુચિત ગેસની સરખામણીમાં પ્રમાણમાં ઓછું સંગ્રહ દબાણ.
• નીચા તાપમાને ઉચ્ચ હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ક્ષમતાની સંભાવના.

ગેરફાયદા:

• આજુબાજુના તાપમાને નીચી હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ક્ષમતા.
• કેટલીક અદ્યતન સામગ્રીની ઊંચી કિંમત (દા.ત., MOFs).
• સામગ્રીના સંશ્લેષણ અને સ્કેલ-અપમાં પડકારો.

ઉદાહરણો:

વિશ્વભરના સંશોધકો હાઇડ્રોજન સંગ્રહ માટે નવા MOFs અને અન્ય નેનોપૉરસ સામગ્રીઓને સક્રિયપણે વિકસાવી અને લાક્ષણિકતા આપી રહ્યા છે. દાખલા તરીકે, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, યુરોપ અને એશિયાની યુનિવર્સિટીઓ અને સંશોધન સંસ્થાઓના વૈજ્ઞાનિકો MOFsને સંશ્લેષણ કરી રહ્યા છે જેમાં હાઇડ્રોજન શોષણ ગુણધર્મો છે, જેમ કે સપાટીના ક્ષેત્રફળમાં વધારો અને હાઇડ્રોજન અણુઓ સાથે મજબૂત ક્રિયાપ્રતિક્રિયા. લગભગ-આસપાસના તાપમાન અને દબાણ પર અસરકારક રીતે હાઇડ્રોજન સંગ્રહિત કરી શકે તેવી સામગ્રીની શોધ એ એક મુખ્ય ધ્યાન કેન્દ્રિત છે.

હાઇડ્રોજન સંગ્રહમાં પડકારો અને ભાવિ દિશાઓ

જ્યારે હાઇડ્રોજન સંગ્રહ તકનીકોમાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ થઈ છે, ત્યારે કેટલાક પડકારો હજુ પણ બાકી છે:

• ખર્ચ: પરંપરાગત ઇંધણ સાથે હાઇડ્રોજન ઊર્જાને સ્પર્ધાત્મક બનાવવા માટે હાઇડ્રોજન સંગ્રહ પ્રણાલીની કિંમત ઘટાડવી મહત્વપૂર્ણ છે. આમાં સામગ્રી, ઉત્પાદન અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરની કિંમત ઘટાડવાનો સમાવેશ થાય છે.
• ઊર્જા કાર્યક્ષમતા: હાઇડ્રોજન મૂલ્ય શૃંખલાની એકંદર ઉર્જા કાર્યક્ષમતાને મહત્તમ કરવા માટે હાઇડ્રોજન સંગ્રહ પ્રક્રિયાઓની ઉર્જા કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરવો, જેમ કે સંકોચન, લિક્વિફીકેશન અને હાઇડ્રોજેનેશન/ડિહાઇડ્રોજેનેશન, આવશ્યક છે.
• સંગ્રહ ક્ષમતા: પરિવહન જેવા ક્ષેત્રોમાં જગ્યા અને વજન નિર્ણાયક પરિબળો હોય ત્યારે સંગ્રહ પ્રણાલીની ગ્રેવિમેટ્રિક (વજન-આધારિત) અને વોલ્યુમેટ્રિક (વોલ્યુમ-આધારિત) હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ક્ષમતામાં વધારો કરવો જરૂરી છે.
• સલામતી: હાઇડ્રોજનના સલામત સંગ્રહ અને સંચાલનની ખાતરી કરવી સર્વોપરી છે. આમાં લીક અને વિસ્ફોટને રોકવા માટે મજબૂત સલામતી પ્રોટોકોલ અને તકનીકોનો વિકાસ શામેલ છે.
• долговечность: જાળવણી ખર્ચ ઘટાડવા અને લાંબા ગાળાની વિશ્વસનીયતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે હાઇડ્રોજન સંગ્રહ પ્રણાલીની долговечность અને આયુષ્યમાં વધારો કરવો મહત્વપૂર્ણ છે.
• ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: હાઇડ્રોજન ઊર્જાના વ્યાપક દત્તક લેવા માટે રિફ્યુઅલિંગ સ્ટેશન અને પાઇપલાઇન સહિત વ્યાપક હાઇડ્રોજન ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો વિકાસ કરવો જરૂરી છે.
• સામગ્રી સ્થિરતા: રાસાયણિક સંગ્રહમાં વપરાતી સામગ્રીની લાંબા ગાળાની સ્થિરતામાં વધારો કરવો એ અધોગતિને રોકવા અને વિસ્તૃત સમયગાળા દરમિયાન કામગીરી જાળવવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

ભાવિ સંશોધન અને વિકાસ પ્રયત્નો આ પડકારોને સંબોધવા અને નવીન હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ઉકેલો વિકસાવવા પર કેન્દ્રિત છે. ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાના કેટલાક મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• અદ્યતન સામગ્રી: ઉન્નત હાઇડ્રોજન સંગ્રહ ગુણધર્મો ધરાવતી નવી સામગ્રીઓનો વિકાસ, જેમ કે MOFs, સહસંયોજક કાર્બનિક ફ્રેમવર્ક (COFs) અને ઉચ્ચ-એન્ટ્રોપી એલોય.
• નેનોટેકનોલોજી: હાલની સંગ્રહ સામગ્રીના પ્રદર્શનને સુધારવા અને નવા સંગ્રહ ખ્યાલો બનાવવા માટે નેનોટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવો.
• ક્રાયો-સંકુચન: મધ્યમ દબાણે ઉચ્ચ હાઇડ્રોજન ઘનતા પ્રાપ્ત કરવા માટે ક્રાયોજેનિક કૂલિંગને કમ્પ્રેશન સાથે જોડવું.
• ઇલેક્ટ્રોકેમિકલ સંગ્રહ: હાઇડ્રોજન બેટરી જેવા હાઇડ્રોજન સંગ્રહ માટે ઇલેક્ટ્રોકેમિકલ પદ્ધતિઓનું અન્વેષણ કરવું.
• બહુ-કાર્યાત્મક સામગ્રી: હાઇડ્રોજન સંગ્રહ અને વીજળી ઉત્પન્ન કરવા જેવી બહુવિધ કાર્યો કરી શકે તેવી સામગ્રીઓનો વિકાસ.
• સુધારેલી પુનર્જીવન પ્રક્રિયાઓ: ખર્ચાયેલા રાસાયણિક હાઇડ્રાઇડ્સને પુનર્જીવિત કરવા માટે વધુ કાર્યક્ષમ અને ખર્ચ-અસરકારક પદ્ધતિઓ વિકસાવવી.
• ઓપ્ટિમાઇઝ્ડ LOHC સિસ્ટમ: નીચા હાઇડ્રોજેનેશન/ડિહાઇડ્રોજેનેશન તાપમાન અને વધુ સ્થિર ઉત્પ્રેરક સાથે LOHC સિસ્ટમની ડિઝાઇન.

વૈશ્વિક પહેલ અને રોકાણો

વિશ્વભરની સરકારો અને ઉદ્યોગો હાઇડ્રોજન સંગ્રહ સંશોધન અને વિકાસમાં મોટા પ્રમાણમાં રોકાણ કરી રહ્યા છે. ઉદાહરણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• યુ.એસ. ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ એનર્જી (DOE) હાઇડ્રોજન પ્રોગ્રામ: હાઇડ્રોજન અને ફ્યુઅલ સેલ ટેક્નોલોજી, જેમાં હાઇડ્રોજન સંગ્રહનો સમાવેશ થાય છે, ને આગળ ધપાવવાના હેતુથી સંશોધન, વિકાસ અને પ્રદર્શન પ્રોજેક્ટ્સને સમર્થન આપે છે.
• યુરોપિયન યુનિયન (European Union) ની હાઇડ્રોજન સ્ટ્રેટેજી: હાઇડ્રોજન સંગ્રહ સહિત યુરોપમાં હાઇડ્રોજન તકનીકોના વિકાસ અને જમાવટને વેગ આપવાનું લક્ષ્ય રાખે છે.
• હાઇડ્રોજન કાઉન્સિલ: અગ્રણી ઉર્જા, પરિવહન, ઉદ્યોગ અને રોકાણ કંપનીઓની વૈશ્વિક CEO-ની આગેવાની હેઠળની પહેલ, હાઇડ્રોજન માટે એકીકૃત દ્રષ્ટિ અને ઊર્જા સંક્રમણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે લાંબા ગાળાની મહત્વાકાંક્ષા ધરાવે છે.
• રાષ્ટ્રીય હાઇડ્રોજન વ્યૂહરચનાઓ: ઓસ્ટ્રેલિયા, કેનેડા, જર્મની, જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયા સહિત ઘણા દેશોએ રાષ્ટ્રીય હાઇડ્રોજન વ્યૂહરચના વિકસાવી છે જેમાં હાઇડ્રોજન સંગ્રહ સંશોધન અને જમાવટ માટેના લક્ષ્યો અને ભંડોળનો સમાવેશ થાય છે.

નિષ્કર્ષ

હાઇડ્રોજન ઊર્જાના વ્યાપક દત્તક માટે હાઇડ્રોજન સંગ્રહ એ એક નિર્ણાયક સક્ષમ તકનીક છે. જ્યારે પડકારો બાકી છે, ત્યારે ચાલુ સંશોધન અને વિકાસ પ્રયત્નો સામગ્રી વિજ્ઞાન, ઇજનેરી અને સિસ્ટમ ડિઝાઇનમાં નવીનતા લાવી રહ્યા છે. જેમ જેમ હાઇડ્રોજન તકનીકો પરિપક્વ થાય છે અને ખર્ચમાં ઘટાડો થાય છે, તેમ હાઇડ્રોજન સંગ્રહ વિવિધ ક્ષેત્રોને ડિકાર્બોનાઇઝ કરવામાં અને વિશ્વ માટે ટકાઉ ઉર્જા ભવિષ્ય બનાવવામાં વધુને વધુ મહત્વની ભૂમિકા ભજવશે. હાઇડ્રોજનની સંપૂર્ણ ક્ષમતાને અનલૉક કરવાની ચાવી કાર્યક્ષમ, સલામત અને ખર્ચ-અસરકારક સંગ્રહ ઉકેલોની સતત શોધમાં રહેલી છે જે વૈશ્વિક હાઇડ્રોજન અર્થતંત્રની વિવિધ જરૂરિયાતોને પૂરી કરી શકે છે. આ મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં પ્રગતિને વેગ આપવા માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ અને જ્ઞાન વહેંચણી આવશ્યક છે.