ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગનું નિર્માણ: જીઓએન્જિનિયરિંગ સોલ્યુશન્સ પર એક વૈશ્વિક પરિપ્રેક્ષ્ય

ક્લાઇમેટ ચેન્જ એ નિઃશંકપણે માનવતા સામેનો સૌથી ગંભીર પડકાર છે. જ્યારે ગ્રીનહાઉસ ગેસના ઉત્સર્જનને ઘટાડવું સર્વોપરી છે, ત્યારે ઘણા વૈજ્ઞાનિકો અને નીતિ ઘડનારાઓ માને છે કે માત્ર શમન પ્રયાસો સૌથી વિનાશક પરિણામોને ટાળવા માટે અપૂરતા હોઈ શકે છે. આનાથી ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ, જેને જીઓએન્જિનિયરિંગ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તેમાં ગ્લોબલ વોર્મિંગને સંબોધવા માટેના સંભવિત પૂરક અભિગમ તરીકે રસ વધ્યો છે. આ લેખ ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગની વ્યાપક ઝાંખી પૂરી પાડે છે, તેની વિવિધ તકનીકો, સંભવિત લાભો અને જોખમો, નૈતિક વિચારણાઓ અને આંતરરાષ્ટ્રીય સહકારની જરૂરિયાતની શોધ કરે છે.

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ શું છે?

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ, અથવા જીઓએન્જિનિયરિંગ, એ ટેકનોલોજીના સમૂહનો ઉલ્લેખ કરે છે જેનો હેતુ ગ્રીનહાઉસ ગેસના ઉત્સર્જનની અસરોનો સામનો કરવા માટે પૃથ્વીની આબોહવા પ્રણાલીમાં ઇરાદાપૂર્વક હસ્તક્ષેપ કરવાનો છે. આ ટેકનોલોજીઓ વ્યાપકપણે બે શ્રેણીઓમાં આવે છે:

• કાર્બન ડાયોક્સાઇડ રિમૂવલ (CDR): એવી તકનીકો જે વાતાવરણમાંથી સીધા જ કાર્બન ડાયોક્સાઇડ (CO2) દૂર કરે છે.
• સોલર રેડિયેશન મેનેજમેન્ટ (SRM): એવી તકનીકો જે પૃથ્વી દ્વારા શોષાયેલા સૌર વિકિરણની માત્રા ઘટાડે છે.

કાર્બન ડાયોક્સાઇડ રિમૂવલ (CDR) તકનીકો

CDR તકનીકોનો હેતુ વાતાવરણમાં CO2 ની સાંદ્રતા ઘટાડીને ક્લાઇમેટ ચેન્જના મૂળ કારણને સંબોધિત કરવાનો છે. કેટલીક મુખ્ય CDR પદ્ધતિઓમાં શામેલ છે:

• વનીકરણ અને પુનર્વનીકરણ: ક્ષીણ થયેલી અથવા ઉજ્જડ જમીન પર વૃક્ષો વાવવા. વૃક્ષો પ્રકાશસંશ્લેષણ દરમિયાન વાતાવરણમાંથી CO2 શોષી લે છે અને તેને તેમના બાયોમાસમાં સંગ્રહિત કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, ચીનમાં મોટા પાયે પુનર્વનીકરણ પ્રોજેક્ટ્સ અને આફ્રિકાના સાહેલ પ્રદેશમાં રણીકરણ સામે લડવા માટેની વનીકરણ પહેલનો સમાવેશ થાય છે.
• બાયોએનર્જી વિથ કાર્બન કેપ્ચર એન્ડ સ્ટોરેજ (BECCS): ઊર્જા માટે બાયોમાસ ઉગાડવું, દહન દરમિયાન CO2 ઉત્સર્જનને પકડવું અને તેને ભૂગર્ભમાં સંગ્રહિત કરવું. આ પ્રક્રિયાના પરિણામે ચોખ્ખું-નકારાત્મક ઉત્સર્જન થઈ શકે છે. યુકેમાં ડ્રેક્સ પાવર સ્ટેશન BECCS પ્રોજેક્ટનું પરીક્ષણ કરી રહ્યું છે.
• ડાયરેક્ટ એર કેપ્ચર (DAC): વાતાવરણમાંથી સીધા CO2 કાઢવા માટે વિશિષ્ટ મશીનોનો ઉપયોગ કરવો. પકડેલા CO2 ને પછી ભૂગર્ભમાં સંગ્રહિત કરી શકાય છે અથવા મૂલ્યવાન ઉત્પાદનો બનાવવા માટે ઉપયોગ કરી શકાય છે. સ્વિટ્ઝર્લેન્ડમાં ક્લાઇમવર્ક્સ એક DAC પ્લાન્ટ ચલાવે છે જે CO2 પકડે છે અને તેને નજીકના ગ્રીનહાઉસમાં સપ્લાય કરે છે.
• ઓશન ફર્ટિલાઇઝેશન: ફાયટોપ્લાંકટોનની વૃદ્ધિને ઉત્તેજીત કરવા માટે સમુદ્રમાં આયર્ન જેવા પોષક તત્વો દાખલ કરવા. ફાયટોપ્લાંકટોન પ્રકાશસંશ્લેષણ દરમિયાન વાતાવરણમાંથી CO2 શોષી લે છે. જોકે, ઓશન ફર્ટિલાઇઝેશનની અસરકારકતા અને સંભવિત પર્યાવરણીય અસરો હજુ પણ તપાસ હેઠળ છે.
• એન્હાન્સ્ડ વેધરિંગ: કુદરતી વેધરિંગ પ્રક્રિયાને વેગ આપવા માટે જમીન પર અથવા સમુદ્રમાં કચરેલા સિલિકેટ ખડકો ફેલાવવા, જે CO2 શોષી લે છે. પ્રોજેક્ટ વેસ્ટા વેધરિંગ વધારવા અને વાતાવરણમાંથી CO2 દૂર કરવા માટે દરિયાકિનારા પર ઓલિવીન રેતીના ઉપયોગની શોધ કરી રહ્યું છે.

સોલર રેડિયેશન મેનેજમેન્ટ (SRM) તકનીકો

SRM તકનીકોનો હેતુ પૃથ્વી દ્વારા શોષાતા સૂર્યપ્રકાશની માત્રાને ઘટાડવાનો છે, જેનાથી ગ્રીનહાઉસ વાયુઓની ગરમીની અસરને ઓછી કરી શકાય. SRM ક્લાઇમેટ ચેન્જના મૂળ કારણને સંબોધતું નથી પરંતુ સંભવિત રીતે ઝડપી ઠંડકની અસર પ્રદાન કરી શકે છે. કેટલીક મુખ્ય SRM પદ્ધતિઓમાં શામેલ છે:

• સ્ટ્રેટોસ્ફેરિક એરોસોલ ઇન્જેક્શન (SAI): સૂર્યપ્રકાશને અવકાશમાં પાછો પ્રતિબિંબિત કરવા માટે સ્ટ્રેટોસ્ફિયરમાં સલ્ફેટ એરોસોલનું ઇન્જેક્શન. આ જ્વાળામુખી ફાટવાની ઠંડકની અસરનું અનુકરણ કરે છે. આ કદાચ સૌથી વધુ ચર્ચિત SRM પદ્ધતિ છે, પરંતુ તે સૌથી નોંધપાત્ર જોખમો અને અનિશ્ચિતતાઓ પણ રજૂ કરે છે.
• મરીન ક્લાઉડ બ્રાઇટનિંગ (MCB): નીચાણવાળા દરિયાઈ વાદળોમાં તેમની પરાવર્તકતા વધારવા માટે દરિયાઈ પાણીનો છંટકાવ કરવો. આ વધુ સૂર્યપ્રકાશને અવકાશમાં પાછો પ્રતિબિંબિત કરશે. ઓસ્ટ્રેલિયાના સંશોધકો ગ્રેટ બેરિયર રીફને કોરલ બ્લીચિંગથી બચાવવાના માર્ગ તરીકે MCB ની શોધ કરી રહ્યા છે.
• સ્પેસ-બેસ્ડ રિફ્લેક્ટર્સ: પૃથ્વીથી સૂર્યપ્રકાશને દૂર કરવા માટે અવકાશમાં મોટા અરીસાઓ અથવા પરાવર્તકો ગોઠવવા. આ એક તકનીકી રીતે પડકારજનક અને ખર્ચાળ વિકલ્પ છે.
• સરફેસ અલ્બેડો મોડિફિકેશન: જમીનની સપાટીઓ, જેમ કે છાપરા અને ફૂટપાથ, ની પરાવર્તકતા વધારીને વધુ સૂર્યપ્રકાશને અવકાશમાં પાછો પ્રતિબિંબિત કરવો. વિશ્વભરના શહેરો શહેરી ગરમીના ટાપુઓની અસરોને ઘટાડવા માટે કૂલ રૂફ પ્રોગ્રામ્સ અમલમાં મૂકી રહ્યા છે.

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગના સંભવિત લાભો

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજી ઘણા સંભવિત લાભો પ્રદાન કરે છે, જેમાં શામેલ છે:

• ઝડપી ઠંડક: SRM તકનીકો, ખાસ કરીને, ઝડપી ઠંડકની અસર પ્રદાન કરી શકે છે, જે ટૂંકા ગાળામાં ક્લાઇમેટ ચેન્જની સૌથી ખરાબ અસરોને સંભવિતપણે ઘટાડી શકે છે. આ સંવેદનશીલ વસ્તી અને ઇકોસિસ્ટમને ભારે હવામાનની ઘટનાઓથી બચાવવા માટે નિર્ણાયક બની શકે છે.
• ઘટાડેલા આબોહવા જોખમો: CDR અને SRM તકનીકો ક્લાઇમેટ ચેન્જ સાથે સંકળાયેલા જોખમો, જેમ કે સમુદ્ર-સ્તરનો વધારો, ભારે હવામાનની ઘટનાઓ અને કૃષિમાં વિક્ષેપ, ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• શમન માટે પૂરક: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ઉત્સર્જન ઘટાડાને અસરકારક બનવા માટે સમય ખરીદીને શમન પ્રયત્નોને પૂરક બનાવી શકે છે.

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગના સંભવિત જોખમો અને પડકારો

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજી પણ નોંધપાત્ર જોખમો અને પડકારો ઉભા કરે છે, જેમાં શામેલ છે:

• અણધાર્યા પરિણામો: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગના પર્યાવરણ અને માનવ સ્વાસ્થ્ય પર અણધાર્યા અને સંભવિત હાનિકારક પરિણામો આવી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, SAI વરસાદની પેટર્ન, ઓઝોન સ્તરનો ઘટાડો અને પ્રાદેશિક આબોહવાને અસર કરી શકે છે.
• નૈતિક સંકટ: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજીની ઉપલબ્ધતા ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જન ઘટાડવાના પ્રોત્સાહનને ઘટાડી શકે છે. આ "નૈતિક સંકટ" સમસ્યા તરીકે ઓળખાય છે.
• નૈતિક ચિંતાઓ: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ મૂળભૂત નૈતિક પ્રશ્નો ઉભા કરે છે કે પૃથ્વીની આબોહવામાં ફેરફાર કેવી રીતે કરવો તે કોણ નક્કી કરશે અને જોખમો અને લાભો કોણ ઉઠાવશે.
• શાસન પડકારો: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજીની જમાવટ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર અને શાસનની જરૂર પડશે જેથી તે જવાબદારીપૂર્વક અને સમાનરૂપે ઉપયોગમાં લેવાય.
• સમાપ્તિ આંચકો: જો SRM અચાનક બંધ કરવામાં આવે, તો પૃથ્વીની આબોહવા ઝડપથી ગરમ થઈ શકે છે, જેના ગંભીર પરિણામો આવી શકે છે.
• તકનીકી પડકારો: ઘણી ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજી હજુ પણ વિકાસના પ્રારંભિક તબક્કામાં છે અને નોંધપાત્ર તકનીકી પડકારોનો સામનો કરી રહી છે.
• ખર્ચ: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજીની જમાવટનો ખર્ચ નોંધપાત્ર હોઈ શકે છે, જે પોષણક્ષમતા અને સંસાધન ફાળવણી અંગે પ્રશ્નો ઉભા કરે છે.

નૈતિક વિચારણાઓ

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ જટિલ નૈતિક વિચારણાઓ ઉભી કરે છે જેને કાળજીપૂર્વક સંબોધવાની જરૂર છે. કેટલીક મુખ્ય નૈતિક ચિંતાઓમાં શામેલ છે:

• ન્યાય અને સમાનતા: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ કેટલાક પ્રદેશો અથવા જૂથોને અપ્રમાણસર લાભ આપી શકે છે જ્યારે અન્યને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. તે સુનિશ્ચિત કરવું મહત્વપૂર્ણ છે કે ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ એવી રીતે લાગુ કરવામાં આવે જે ન્યાયી અને સમાન હોય.
• પારદર્શિતા અને જાહેર ભાગીદારી: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ વિશેના નિર્ણયો પારદર્શિતાપૂર્વક અને જાહેર ભાગીદારી સાથે લેવાવા જોઈએ.
• જવાબદારી અને જવાબદેહી: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજીની જમાવટ માટે જવાબદારી અને જવાબદેહીની સ્પષ્ટ રેખાઓ સ્થાપિત કરવાની જરૂર છે.
• પર્યાવરણીય અખંડિતતા: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ એવી રીતે લાગુ થવું જોઈએ જે પર્યાવરણીય નુકસાનને ઓછું કરે અને જૈવવિવિધતાનું રક્ષણ કરે.
• માનવ અધિકારો: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગે માનવ અધિકારોનું સન્માન કરવું જોઈએ, જેમાં સ્વસ્થ પર્યાવરણના અધિકારનો સમાવેશ થાય છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર અને શાસનની જરૂરિયાત

ક્લાઇમેટ ચેન્જની વૈશ્વિક પ્રકૃતિ અને ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ સાથે સંકળાયેલા સંભવિત જોખમોને ધ્યાનમાં લેતા, આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર અને શાસન આવશ્યક છે. એક મજબૂત આંતરરાષ્ટ્રીય માળખાની જરૂર છે:

• સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજીના જવાબદાર સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહિત કરવું.
• જોખમો અને લાભોનું મૂલ્યાંકન: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગના સંભવિત જોખમો અને લાભોનું સંપૂર્ણ મૂલ્યાંકન કરવું.
• નૈતિક માર્ગદર્શિકા સ્થાપિત કરવી: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજીની જમાવટ માટે નૈતિક માર્ગદર્શિકા વિકસાવવી.
• પારદર્શિતા અને જાહેર ભાગીદારીની ખાતરી: ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ વિશેના નિર્ણય લેવામાં પારદર્શિતા અને જાહેર ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવું.
• એકપક્ષીય કાર્યવાહી અટકાવવી: વ્યક્તિગત દેશોને આંતરરાષ્ટ્રીય દેખરેખ વિના એકપક્ષીય રીતે ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજી જમાવતા અટકાવવું.
• જવાબદારી અને વળતરનું નિરાકરણ: જવાબદારીનું નિરાકરણ કરવા અને ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ દ્વારા થયેલા કોઈપણ નુકસાન માટે વળતર આપવા માટેની પદ્ધતિઓ સ્થાપિત કરવી.

કેટલીક આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ અને પહેલ ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ શાસન અંગેની ચર્ચાઓમાં પહેલેથી જ વ્યસ્ત છે, જેમાં સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પર્યાવરણ કાર્યક્રમ (UNEP), આબોહવા પરિવર્તન પર આંતરસરકારી પેનલ (IPCC), અને ઓક્સફોર્ડ જીઓએન્જિનિયરિંગ પ્રોગ્રામનો સમાવેશ થાય છે.

વિશ્વભરમાં ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ સંશોધન અને વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સના ઉદાહરણો

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગમાં સંશોધન અને વિકાસ વિશ્વના વિવિધ દેશોમાં થઈ રહ્યું છે. અહીં કેટલાક ઉદાહરણો છે:

• યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ: નેશનલ એકેડેમી ઓફ સાયન્સ, એન્જિનિયરિંગ, અને મેડિસિને ક્લાઇમેટ ઇન્ટરવેન્શન વ્યૂહરચનાઓ પર અહેવાલો પ્રકાશિત કર્યા છે. વિવિધ યુનિવર્સિટીઓ ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગના વિવિધ પાસાઓ પર સંશોધન કરી રહી છે.
• યુનાઇટેડ કિંગડમ: ઓક્સફોર્ડ યુનિવર્સિટીનો ઓક્સફોર્ડ જીઓએન્જિનિયરિંગ પ્રોગ્રામ જીઓએન્જિનિયરિંગના નૈતિક, કાનૂની અને સામાજિક અસરો પર સંશોધન માટેનું એક અગ્રણી કેન્દ્ર છે.
• જર્મની: GEOMAR હેલ્મહોલ્ટ્ઝ સેન્ટર ફોર ઓશન રિસર્ચ કીલ ઓશન ફર્ટિલાઇઝેશન અને અન્ય દરિયાઈ-આધારિત CDR તકનીકો પર સંશોધન કરી રહ્યું છે.
• ઓસ્ટ્રેલિયા: સંશોધકો ગ્રેટ બેરિયર રીફને બચાવવાના માર્ગ તરીકે મરીન ક્લાઉડ બ્રાઇટનિંગની શોધ કરી રહ્યા છે.
• ચીન: ચીન પાસે મોટા પાયે વનીકરણ કાર્યક્રમ છે અને તે અન્ય ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ટેકનોલોજી પર પણ સંશોધન કરી રહ્યું છે.
• સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ: ક્લાઇમવર્ક્સ એક ડાયરેક્ટ એર કેપ્ચર પ્લાન્ટ ચલાવે છે જે CO2 પકડે છે અને તેને નજીકના ગ્રીનહાઉસમાં સપ્લાય કરે છે.

એક વ્યાપક ક્લાઇમેટ વ્યૂહરચનામાં ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગની ભૂમિકા

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગને ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જન ઘટાડવાના વિકલ્પ તરીકે જોવું જોઈએ નહીં. બલ્કે, તેને ક્લાઇમેટ ચેન્જને ઘટાડવા માટેના સંભવિત પૂરક અભિગમ તરીકે ગણવું જોઈએ. એક વ્યાપક ક્લાઇમેટ વ્યૂહરચનામાં શામેલ હોવું જોઈએ:

• આક્રમક શમન: ઉર્જા કાર્યક્ષમતા, પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા અને અન્ય પગલાં દ્વારા ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જનને ઝડપથી ઘટાડવું.
• અનુકૂલન: ક્લાઇમેટ ચેન્જની અસરો સાથે અનુકૂલન કરવું જે પહેલેથી જ થઈ રહી છે અથવા અનિવાર્ય છે.
• ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ: જોખમો અને નૈતિક અસરોને કાળજીપૂર્વક ધ્યાનમાં લેતા, શમન અને અનુકૂલન પ્રયત્નોને પૂરક બનાવવા માટે ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગની સંભાવનાની શોધ કરવી.

નિષ્કર્ષ

ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ ક્લાઇમેટ ચેન્જને ઘટાડવા માટે સંભવિત લાભો પ્રદાન કરે છે, પરંતુ તે નોંધપાત્ર જોખમો અને પડકારો પણ ઉભા કરે છે. ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ માટેના જવાબદાર અભિગમમાં નૈતિક અસરોની કાળજીપૂર્વક વિચારણા, મજબૂત આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર અને શાસન, અને ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જન ઘટાડવાની પ્રતિબદ્ધતાની જરૂર છે. ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગને ક્લાઇમેટ ચેન્જ શમન અને અનુકૂલન માટેના પૂરક અભિગમ તરીકે જોવું જોઈએ, આ આવશ્યક પ્રયત્નોના વિકલ્પ તરીકે નહીં. જેમ જેમ ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગમાં સંશોધન અને વિકાસ ચાલુ રહે છે, તેમ તેમ આ ટેકનોલોજીના સંભવિત લાભો અને જોખમો વિશે ખુલ્લી અને પારદર્શક ચર્ચાઓમાં જોડાવું અને ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ વિશેના નિર્ણયો એવા રીતે લેવાય તેની ખાતરી કરવી નિર્ણાયક છે જે બધા માટે ન્યાયી, સમાન અને ટકાઉ હોય.

વધુ વાંચન અને સંસાધનો

• ક્લાઇમેટ ચેન્જ પર IPCC અહેવાલો
• ક્લાઇમેટ ઇન્ટરવેન્શન પર નેશનલ એકેડેમી ઓફ સાયન્સ, એન્જિનિયરિંગ, અને મેડિસિનના અહેવાલો
• ઓક્સફોર્ડ જીઓએન્જિનિયરિંગ પ્રોગ્રામ
• જીઓએન્જિનિયરિંગ પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પર્યાવરણ કાર્યક્રમ (UNEP) ના અહેવાલો
• ધ જીઓએન્જિનિયરિંગ મોનિટર

અસ્વીકરણ

આ બ્લોગ પોસ્ટ ક્લાઇમેટ એન્જિનિયરિંગ વિશે સામાન્ય માહિતી પૂરી પાડે છે અને કોઈ ચોક્કસ સલાહ કે ભલામણો આપવાનો ઈરાદો નથી. આ બ્લોગ પોસ્ટમાં વ્યક્ત કરાયેલા મંતવ્યો લેખકના છે અને તે કોઈપણ સંસ્થા કે સંસ્થાના મંતવ્યોને પ્રતિબિંબિત કરતા નથી.